Nawigacja

1.4 Charakterystyka ekonomiczna

1.4.1 Wolumen sprzedaży ciepła i przychody

W 2000 r. 763 badane przedsiębiorstwa koncesjonowane sprzedały ciepło 116.426 odbiorcom, zaś w 2001 r. 784 przedsiębiorstwa sprzedały ciepło 123.960 odbiorcom. Część wyprodukowanego ciepła była sprzedawana przez wytwórców bezpośrednio do odbiorców końcowych, a część trafiła do dalszej odsprzedaży do przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją oraz obrotem ciepłem. W 2000 r. sprzedaż ciepła przez wszystkie przedsiębiorstwa (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wynosiła 446 tys. TJ, a w 2001 r. 493 tys. TJ. Natomiast sprzedaż ciepła odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci wynosiła w 2000 r. 279 tys. TJ i 282 tys. TJ w 2001 r.

Głównymi odbiorcami finalnymi ciepła są sektor bytowo-komunalny i przemysł. W ramach sektora bytowo-komunalnego największymi odbiorcami ciepła są gestorzy zasobów mieszkaniowych i prywatni właściciele domów jednorodzinnych. Pojęcie gestora obejmuje: zarządy i administracje komunalnych zasobów mieszkaniowych, zarządców wspólnot mieszkaniowych, spółdzielnie mieszkaniowe i właścicieli domów wielomieszkaniowych. Najliczniejsza grupa odbiorców występuje w województwach lubelskim 4), śląskim, dolnośląskim, pomorskim i mazowieckim. Szacuje się, że w miastach około 35% potrzeb cieplnych zaspokajane jest ze źródeł energetyki zawodowej (elektrownie i elektrociepłownie), 20% z ciepłowni komunalnych, 11% z kotłowni lokalnych, 7% z przemysłowych źródeł ciepła, a ok. 27% stanowi indywidualne ogrzewanie.

Dość popularna jest opinia, że ostatnio, na skutek ograniczenia potrzeb cieplnych odbiorców, spada zapotrzebowanie na ciepło. Na spadek wielkości zamówionej mocy i zużycia ciepła mają wpływ zmieniające się warunki klimatyczne (coraz łagodniejsze zimy) oraz racjonalizacja zużycia związana ze stosowaniem nowoczesnych energooszczędnych technologii, termomodernizacji i opomiarowania dostaw. W ciągu ostatnich lat zanotowano obniżenie wielkości zużycia ciepła o ponad 30%. Najbardziej spadło zużycie ciepła w przemyśle – o prawie 65%, stosunkowo niewiele w gospodarstwach domowych – o niecałe 9%. Spadek zużycia ciepła w przemyśle wynika zarówno ze zmniejszenia produkcji w energochłonnych gałęziach, zmian technologii produkcji, jak również z powodów racjonalizacji zużycia energii w ogóle, a ciepła w szczególności (oszczędność ciepła do ogrzewania pomieszczeń). Natomiast zmniejszenie zużycia ciepła w gospodarstwach domowych wynika przede wszystkim z: nowoczesnych, energooszczędnych systemów budownictwa, przedsięwzięć termomodernizacyjnych i racjonalizatorskich. Termomodernizacja budynków obejmuje poprawę izolacyjności cieplnej, wyposażenie w ciepłomierze i urządzenia automatycznej regulacji dostawy i odbioru ciepła.

W ostatnich kilku latach obserwuje się zmniejszanie powierzchni ogrzewanych za pomocą scentralizowanych systemów zaopatrzenia w ciepło na rzecz innych sposobów ogrzewania (indywidualne ogrzewanie gazowe i olejowe). Wielkość spadku tych powierzchni szacuje się na około 16%. Tym niemniej, w 2001 r. w porównaniu do roku poprzedniego badane przez URE przedsiębiorstwa odnotowały wzrost sprzedaży ciepła w jednostkach fizycznych o 10,6% i jeszcze większy – bo o 13,5% – wzrost przychodu ze sprzedaży.

Tabela 1.8 Sprzedaż ciepła w jednostkach fizycznych i pieniężnych według województw w 2000 i 2001 r.

Województwo Liczba przedsiębiorstw Sprzedaż ciepła w 2001 r. Struktura sprzedaży ciepła w TJ (%) Struktura sprzedaży ciepła w mln zł (%) Dynamika sprzedaży ciepła (2000 = 100)
2000 2001 w jednostach fizycznych (TJ) w mln zł 2000 2001 2000 2001 w jednostach fizycznych (TJ) w mln zł
Polska 763 784 492857 13008,9 100,0 100,0 100,0 100,0 110,6 113,5
Dolnośląskie 50 49 33832 899,9 6,7 6,9 6,9 6,9 113,1 113,4
Kujawsko-pomorskie 54 53 27196 779,2 5,8 5,5 6,2 6,0 104,5 109,3
Lubelskie 40 43 20615 552,2 4,0 4,2 4,0 4,2 116,9 121,5
Lubuskie 30 25 9798 296,3 2,1 2,0 2,3 2,3 106,8 110,8
Łódzkie 53 57 30064 831,4 6,3 6,1 6,6 6,4 107,5 110,7
Małopolskie 42 51 33263 816,2 5,6 6,7 5,5 6,3 134,2 130,0
Mazowieckie 65 64 111349 2683,8 22,5 22,6 20,3 20,6 111,1 115,4
Opolskie 20 25 6191 199,7 1,0 1,3 1,3 1,5 142,8 132,4
Podkarpackie 52 53 18216 510,2 3,9 3,7 3,8 3,9 105,8 115,8
Podlaskie 22 21 14124 381,8 3,0 2,9 3,0 2,9 105,6 109,6
Pomorskie 46 48 30837 834,6 6,4 6,3 6,5 6,4 108,3 112,5
Śląskie 110 110 86555 2210,0 18,3 17,6 18,0 17,0 106,3 107,2
Świętokrzyskie 25 27 10255 272,2 2,2 2,1 2,2 2,1 106,9 109,5
Warmińsko-mazurskie 43 48 13775 393,5 2,9 2,8 3,0 3,0 107,6 112,6
Wielkopolskie 68 64 28474 800,9 5,7 5,8 6,1 6,2 111,4 114,9
Zachodniopomorskie 43 46 18313 546,9 3,9 3,7 4,2 4,2 105,8 112,4

W 2001 r. całkowity przychód z tytułu sprzedaży ciepła koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych wyniósł 13.009 mln zł. Dominowało następujących sześć województw (o łącznym udziale w ogólnokrajowym przychodzie ze sprzedaży ciepła wynoszącym 63%): mazowieckie (21%), śląskie (17%) oraz dolnośląskie, łódzkie, pomorskie i wielkopolskie (po 6-7%). W stosunku do 2000 r. w największym stopniu powiększyły swe przychody przedsiębiorstwa zajmujące się wyłącznie wytwarzaniem ciepła (o 17%), a w najmniejszym – przedsiębiorstwa łączące wytwarzanie z przesyłaniem i dystrybucją (o 12%). W przekroju terytorialnym, najwyższy wzrost przychodu odnotowały województwa: opolskie (32%), małopolskie (30%) oraz lubelskie (21%), a najniższy – województwa: śląskie (7%), kujawsko-pomorskie (9%) i świętokrzyskie (9%). Stosunkowo duża liczba (6) województw osiągnęła dynamikę przychodu zbliżoną do średniej krajowej, tj. 12-15%.

Zaledwie w dwóch województwach (małopolskie i opolskie) przychód ze sprzedaży ciepła zwiększył się w mniejszym stopniu (w opolskiem – znacząco) aniżeli fizyczne rozmiary tej sprzedaży. Znamienne jest to, że oba te województwa wykazały duży, znacznie wyższy niż gdzie indziej w Polsce, wzrost sprzedanego ciepła. Tylko w dwóch innych województwach (dolnośląskie i śląskie) zmiany wolumenu i przychodu były podobnej wielkości (choć w obu to przyrost przychodu a nie wolumenu był większy). W pozostałych województwach wystąpiło wyraźnie silniejsze powiększenie się przychodu niż fizycznych rozmiarów sprzedaży, przy czym w trzech (kujawsko-pomorskie, podlaskie i zachodniopomorskie) różnice w tempie wzrostu były ponad dwukrotne.

1.4.2 Koszty i ceny

W badanym okresie w koncesjonowanych przedsiębiorstwach ciepłowniczych zwiększył się udział kosztów stałych a zmalał udział kosztów zmiennych (o 4,5 punktów procentowych) 5). W wyniku tej zmiany, w 2001 r. w kosztach ogólnej działalności ciepłowniczej 56,6% stanowiły koszty stałe, a 43,4% – koszty zmienne. Zróżnicowanie terytorialne i pod tym względem było bardzo duże. W zdecydowanej większości województw udział kosztów stałych podniósł się znacząco, a w dwóch (kujawsko-pomorskie i pomorskie) – o więcej niż 10 punktów. Tylko w jednym województwie (lubelskie) wystąpiła wyraźna tendencja przeciwna, a w dwóch dalszych (mazowieckie i warmińsko-mazurskie) proporcje między kosztami stałymi i zmiennymi nie zmieniły się. Trzeba podkreślić, że do zjawiska relatywnego wzrostu kosztów stałych w całej działalności ciepłowniczej przyczyniły się zmiany w sferze przesyłu i obrotu, bowiem przeciętnie w skali kraju udział kosztów stałych w wytwarzaniu ciepła pozostał w zasadzie na takim samym poziomie (uległ minimalnemu obniżeniu).

Z punktu widzenia rodzaju kosztów znaczącymi pozycjami są koszty paliwa technologicznego i wynagrodzeń. Udział tych pozycji w ogólnych kosztach działalności ciepłowniczej zmniejszył się jednak w badanym okresie, odpowiednio o 1,2 i o 0,7 punktów procentowych. Największy udział kosztów paliwa technologicznego zanotowano w województwie opolskim – 39,1% wobec średniego krajowego udziału na poziomie 28,3%. Największy spadek udziału kosztów paliwa technologicznego zanotowano w województwach kujawsko-pomorskim i pomorskim, odpowiednio o 10,8 i 10,4 punktów procentowych. Jeśli chodzi o koszty wynagrodzeń to w województwie kujawsko-pomorskim zaobserwowano największy ich wzrost – o 4,6 punktów procentowych. Udział kosztów wynagrodzeń w 2001 roku wahał się od 11,3% w województwie mazowieckim do 23,6% w województwie podlaskim.

Z naturalnych powodów struktura rodzajowa kosztów różni silnie wytwarzanie od przesyłania. W pierwszej sferze dominuje paliwo, a w drugiej amortyzacja. Udział kosztów paliwa technologicznego, które średnio w kraju stanowią około 40% kosztów wytwarzania, wahał się w 2001 r. od 30,9% (małopolskie) do 50,3% (warmińsko-mazurskie). Kolejnymi znaczącymi pozycjami są koszty wynagrodzeń i usług obcych stanowiące odpowiednio około 17% i ponad 13% kosztów wytwarzania. Najwyższy wzrost udziału wynagrodzeń w kosztach wytwarzania zanotowano w badanym okresie w województwie pomorskim – o 7,7 punktów procentowych. Zupełnie odwrotną tendencję obserwuje się w województwie mazowieckim, gdzie nastąpił spadek o 7,5 punktów.

W działalności polegającej na przesyłaniu i dystrybucji ciepła dominują koszty amortyzacji i wynagrodzeń. Przy czym udział amortyzacji wzrósł w badanym okresie o 3,5 punktów procentowych, a wynagrodzeń o 2,1 punktów. Największy udział amortyzacji zanotowano w województwie łódzkim 43,4%, a najniższy w województwie świętokrzyskim 26,3%. W badanym okresie zanotowano wzrost kosztów amortyzacji we wszystkich województwach, tylko w mazowieckiem nastąpił minimalny spadek. Generalnie obserwuje się wzrost kosztów wynagrodzeń we wszystkich województwach, wahał się on w granicach od 0,9 (wielkopolskie) do 9,7 (podkarpackie) punktów procentowych.

Tabela 1.9 Struktura rodzajowa kosztów wytwarzania i przesyłania ciepła według województw w 2000 i 2001 r. (w %)*)

Województwo KOSZTY WYTWARZANIA CIEPŁA KOSZTY PRZESYŁANIA I DYSTRYBUCJI CIEPŁA
Ogółem w tym: Ogółem w tym:
Amorty-
zacja
Paliwo
techno-
logiczne
Materiały i energia Usługi obce Wynagro-
dzenia
Amorty-
zacja
Energia
elektryczna
Usługi
obce
Wynagro-
dzenia
%
Polska 2000 100,0 9,0 39,7 10,4 13,5 17,3 100,0 32,0 3,9 7,9 26,6
2001 100,0 9,1 40,7 9,5 13,8 16,9 100,0 35,5 4,5 7,7 28,7
Dolnośląskie 2000 100,0 9,3 34,6 9,2 12,3 16,5 100,0 30,2 2,8 13,8 23,7
2001 100,0 9,5 38,6 7,6 12,9 14,1 100,0 35,7 4,0 21,2 23,3
Kujawsko-pomorskie 2000 100,0 6,2 47,1 9,1 15,0 12,3 100,0 30,7 3,1 12,6 28,4
2001 100,0 8,1 39,7 9,2 14,1 18,2 100,0 32,4 2,4 11,5 30,5
Lubelskie 2000 100,0 8,7 33,5 10,7 14,9 23,5 100,0 28,4 5,0 5,0 43,4
2001 100,0 6,3 43,5 8,1 11,8 17,8 100,0 29,7 6,9 4,5 44,4
Lubuskie 2000 100,0 5,6 41,3 9,9 13,7 21,5 100,0 27,1 6,1 7,1 32,4
2001 100,0 5,3 43,1 5,1 16,3 23,2 100,0 31,4 7,9 7,3 35,1
Łódzkie 2000 100,0 8,2 37,1 12,3 15,2 13,4 100,0 33,9 1,3 12,4 19,8
2001 100,0 7,7 38,2 11,7 15,4 13,0 100,0 43,4 2,2 13,2 25,1
Małopolskie 2000 100,0 9,8 41,5 9,9 11,2 18,6 100,0 34,6 2,0 2,3 19,8
2001 100,0 11,6 30,9 17,1 10,4 17,3 100,0 40,7 3,0 2,4 22,5
Mazowieckie 2000 100,0 10,3 37,5 9,7 15,6 18,4 100,0 41,0 1,7 10,6 13,1
2001 100,0 9,8 43,0 8,4 20,0 10,9 100,0 40,4 2,0 6,4 19,0
Opolskie 2000 100,0 8,7 45,9 19,8 7,6 9,2 100,0 21,8 6,0 8,0 17,0
2001 100,0 12,4 48,8 5,8 9,1 13,1 100,0 36,5 6,7 8,3 25,4
Podkarpackie 2000 100,0 8,7 38,6 12,5 14,1 17,2 100,0 20,8 2,4 5,1 35,7
2001 100,0 10,0 43,5 10,1 12,3 18,6 100,0 26,5 7,0 4,2 45,4
Podlaskie 2000 100,0 13,2 35,4 10,0 16,9 18,8 100,0 29,7 6,1 3,0 46,8
2001 100,0 12,4 38,1 8,6 14,8 19,7 100,0 31,7 3,7 2,7 44,7
Pomorskie 2000 100,0 7,6 47,8 11,4 12,3 15,1 100,0 36,0 4,0 3,6 20,0
2001 100,0 7,2 39,6 8,9 14,2 22,8 100,0 38,2 4,6 3,2 18,1
Śląskie 2000 100,0 11,5 37,8 10,5 10,0 22,7 100,0 29,8 7,3 6,9 40,6
2001 100,0 10,6 40,5 10,2 9,5 21,0 100,0 32,5 6,6 7,1 38,6
Świętokrzyskie 2000 100 7,5 36,6 10,4 12,3 21,5 100,0 16,4 5,8 11,0 24,8
2001 100,0 7,9 38,2 11,1 9,7 24,0 100,0 26,3 7,1 10,5 30,3
Warmińsko-mazurskie 2000 100,0 5,0 45,8 7,5 14,8 17,6 100,0 28,7 4,6 7,8 35,9
2001 100,0 4,5 50,3 6,7 12,7 15,6 100,0 28,8 5,6 6,7 32,9
Wielkopolskie 2000 100,0 9,2 38,1 8,5 13,9 15,5 100,0 32,2 4,5 6,1 17,3
2001 100,0 8,7 40,4 9,1 13,0 17,7 100,0 35,3 5,5 9,6 18,2
Zachodniopomorskie 2000 100,0 7,4 38,1 9,3 15,8 12,6 100,0 27,2 3,9 6,1 29,2
2001 100,0 7,7 43,5 9,2 11,2 17,2 100,0 33,9 6,2 5,8 37,5

Rys. 1.2 Struktura wybranych pozycji kosztów w 2001 r.

Źródło: opracowanie własne

Średnie ceny jednoskładnikowe 6) ciepła (obliczone jako iloraz sumy przychodów ze sprzedaży mocy, ciepła, nośnika, usług przesyłowych i opłaty abonamentowej do ilości sprzedanego ciepła) w 2000 r. kształtowały się na zbliżonym poziomie w poszczególnych województwach poza województwem opolskim, gdzie cena znacząco różniła się od średniej krajowej (25,6 zł/GJ) i wynosiła 34,8 zł/GJ. Również w 2001 roku najwyższą cenę jednoskładnikową zanotowano w województwie opolskim – 32,3 zł/GJ, choć różnica w stosunku do średniej krajowej (26,4 zł/GJ) była już znacznie mniejsza. W 2001 roku ceny ciepła wzrosły o 3,1%, przy czym największy wzrost wystąpił w województwie podkarpackim (o 10,2%). Tylko w województwie opolskim zanotowano obniżenie ceny jednoskładnikowej, aż o 7,2%.

Tabela 1.10 Ceny jednoskładnikowe ciepła (zł/GJ) według województw, w 2000 i 2001 r.

Województwo Liczba przedsiębiorstw Średnia cena
2000 2001 2000 2001 2001 (2000=100)
Polska 763 784 25,6 26,4 103,1
Dolnośląskie 50 49 26,5 26,6 100,4
Kujawsko-pomorskie 54 53 27,4 28,7 104,7
Lubelskie 40 43 25,8 26,8 103,9
Lubuskie 30 25 29,2 30,2 103,4
Łódzkie 53 57 26,9 27,7 103,0
Małopolskie 42 51 24,3 24,5 100,8
Mazowieckie 65 64 23,2 24,1 103,9
Opolskie 20 25 34,8 32,2 92,8
Podkarpackie 52 53 25,4 28,0 110,2
Podlaskie 22 21 26,0 27,0 103,8
Pomorskie 46 48 26,1 27,1 103,8
Śląskie 110 110 25,4 25,5 100,4
Świętokrzyskie 25 27 25,9 26,5 102,3
Warmińsko-mazurskie 43 48 27,3 28,6 104,8
Wielkopolskie 68 64 27,3 28,1 102,9
Zachodniopomorskie 43 46 28,1 29,9 106,4

Rys. 1.3 Średnie ceny jednoskładnikowe w 2000 r.

Przedsiębiorstwa, dla których działalność ciepłownicza jest działalnością podstawową stosują ceny wyższe (średnia cena w 2000 r. w przypadku tych przedsiębiorstw wynosiła 29,77 zł/GJ, a w 2001 r. wzrosła o 0,7%) niż przedsiębiorstwa dla których działalność ciepłownicza jest działalnością uboczną (średnia cena w 2000 r. w przypadku tych przedsiębiorstw wynosiła 19,80 zł/GJ, a w 2001 r. wzrosła o 3,9%). Może to wynikać między innymi z tego, że w grupie przedsiębiorstw ciepłownictwa zawodowego znajduje się liczniejsza grupa jednostek sprzedających ciepło i świadczących jednocześnie usługę przesyłową, która wpływa na podwyższenie ceny jednoskładnikowej.

Produkcja ciepła w skojarzeniu jest najtańsza, a przy tym elektrociepłownie wytwarzające najwięcej ciepła mają relatywnie niskie ceny (średnia w 2000 r. – 19,77 zł/GJ, a w 2001 r. – 20,10 zł/GJ). Ceny ciepła w elektrociepłowniach, w 2001 r., wahały się od 13,26 zł/GJ w województwie dolnośląskim do 25,74 zł/GJ w województwie wielkopolskim. W elektrowniach, dla których ciepło jest produktem ubocznym ceny są najniższe (średnia krajowa – 17,50 zł/GJ w 2000 r.; 18,58 zł/GJ w 2001 r.).

Porównanie cen ciepła ze względu na wielkość sprzedaży potwierdza tezę o występowaniu efektu skali – większa sprzedaż wiąże się na ogół z niższą ceną. Przedsiębiorstwa sprzedające ponad 2 tys. TJ ciepła rocznie uzyskały średnią cenę 24,72 zł/GJ w 2000 r., która wzrosła w 2001 r. o 2,8%. Przedsiębiorstwa o sprzedaży poniżej 100 TJ ciepła stosowały ceny wyższe o około 30% (tj. w 2000 r. – 32,09 zł/GJ, a w 2001 r. – o 2,1% więcej).

Należy również zwrócić uwagę na duże różnice występujące pomiędzy cenami jednoskładnikowymi stosowanymi w poszczególnych przedsiębiorstwach. W badanym okresie najniższe sięgały 10-12 zł/GJ, a najwyższe – 60-70 zł/GJ. Jest to rezultat stosowania różnych paliw (węgiel kamienny, gaz ziemny, olej opałowy, paliwa odnawialne), występowania zróżnicowanych kosztów transportu, różnorodnych technologii, różnego stopnia zaangażowania w realizację inwestycji rozwojowo-modernizacyjnych, różnego stopnia wykorzystania posiadanego potencjału technicznego, a także zróżnicowania praktyk subsydiowania działalności ciepłowniczej.

1.4.3 Rentowność

Koncesjonowane ciepłownictwo w Polsce działa na granicy opłacalności. W 2000 r. przyniosło straty, średnio 3,3%. W 2001 r. natomiast wskaźnik rentowności poprawił się i osiągnął wartość dodatnią (średnio 3,3%). Owa poprawa dotyczyła wszystkich rodzajów działalności, choć zdecydowanie największa była w grupach przedsiębiorstw, które zajmowały się obrotem. W przypadku gdy obrót był łączony wyłącznie z przesyłaniem (i dystrybucją) odnotowano największy przyrost rentowności. W skali ogólnopolskiej odpowiedni wskaźnik wzrósł bowiem od –2,4 do +20,9%. Przedsiębiorstwa, które zajmowały się nie tylko obrotem i przesyłaniem, ale również wytwarzaniem ciepła miały znacznie słabszą poprawę, bowiem od –3,0 do +8,0%. Zupełnie symboliczna zmiana nastąpiła natomiast wśród przedsiębiorstw wyłącznie produkujących ciepło (wzrost wskaźnika od -0,2 do +0,2%). Na skutek tych zmian, grupy przedsiębiorstw zajmujących się podstawowymi rodzajami działalności, które jeszcze w 2000 r. nie wykazywały silnego zróżnicowania pod względem poziomu rentowności, zaczęły się istotnie różnić (tabela 1.11).

Tabela 1.11 Rentowność **) przedsiębiorstw ciepłowniczych według rodzaju działalności i województw, w 2000 i 2001 r.

Województwo Liczba przedsiębiorstw Ogółem RODZAJ DZIAŁALNOŚCI
wytwarzanie ciepła wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucja ciepła wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucja, obrót ciepłem przesyłanie i dystrybucja, obrót ciepłem
(%)
Polska 2000 763 -3,3 -0,2 -4,5 -3,0 -2,4
2001 784 3,3 0,2 -0,1 8,0 20,9
Dolnośląskie 2000 50 1,6 -3,2 -3,6 8,6 -3,8
2001 49 0,3 -22,5 -2,4 6,5 3,1
Kujawsko-pomorskie 2000 54 -0,9 1,4 -2,1 1,2 -2,9
2001 53 7,3 5,7 4,0 12,2 13,4
Lubelskie 2000 40 2,0 0,9 3,3 -0,6 4,9
2001 43 5,4 4,5 -4,0 8,5 29,5
Lubuskie 2000 30 -2,5 0,4 -2,0 -3,1 -13,5
2001 25 1,6 -0,5 -2,1 5,8 1,1
Łódzkie 2000 53 2,8 2,4 -1,5 5,5 -11,1
2001 57 10,1 0,7 5,1 11,9 19,6
Małopolskie 2000 42 0,1 8,6 -9,4 0,1 -1,8
2001 51 10,2 8,1 -1,7 20,2 16,3
Mazowieckie 2000 65 -12,7 3,0 -14,1 -13,6 -0,3
2001 64 1,2 0,1 -2,1 8,0 16,0
Opolskie 2000 20 -1,1 5,8 -0,6 -0,7 -13,4
2001 25 4,2 8,3 1,9 4,2 31,6
Podkarpackie 2000 52 -3,5 -2,3 -2,8 -2,7 -11,5
2001 53 0,6 -7,1 1,9 4,0 20,8
Podlaskie 2000 22 2,7 -1,0 2,1 5,3 -
2001 21 2,7 -7,2 4,8 12,8 -
Pomorskie 2000 46 -4,1 0,6 -0,2 -11,2 -1,2
2001 48 2,9 -3,0 2,4 11,1 0,2
Śląskie 2000 110 -4,2 -5,6 -4,3 -3,9 -4,3
2001 110 -1,0 1,9 -5,0 1,3 15,5
Świętokrzyskie 2000 25 -2,8 1,1 -5,2 -2,6 0,2
2001 27 2,6 0,9 0,8 5,5 21,3
Warmińsko-mazurskie 2000 43 -4,6 -9,3 -1,4 -6,7 -4,3
2001 48 1,7 -4,2 1,8 4,4 8,8
Wielkopolskie 2000 68 2,1 -5,5 4,3 1,3 -6,7
2001 64 8,7 6,1 7,2 9,9 28,7
Zachodniopomorskie 2000 43 -1,0 -0,7 -2,4 0,1 -3,0
2001 46 1,0 -8,6 1,7 -1,3 0,2

Istotne zmiany zaszły również w przekroju międzywojewódzkim. Już w 2000 r. występowało kilka województw, w których wskaźnik rentowności był dodatni (chociaż nigdzie nie przekraczał 3%). W większości jednak, choć ujemny, był bliski wartości zerowej. W trzech z nich jednak kształtował się poniżej –4%, a w jeszcze innym (mazowieckie) – poniżej 12%. Chociaż w skali kraju najmniej nierentowne było wówczas wytwarzanie (jako wyłączna działalność ciepłownicza), a w kilku województwach wskaźnik rentowności był nie tylko dodatni, ale nawet dość wysoki (np. 8,6% w małopolskiem), to stosunkowo wysoki poziom rentowności zdarzał się incydentalnie wśród grup przedsiębiorstw łączących różne działalności ciepłownicze. Na przykład, w dolnośląskiem najwyższy wskaźnik rentowności (8,6%) charakteryzował podmioty łączące wytwarzanie z przesyłaniem i obrotem, w lubelskiem – podmioty zajmujące się zarazem przesyłaniem i obrotem (4,9%), a w wielkopolskiem – podmioty łączące wytwarzanie z przesyłaniem (4,3%). W 2001 r. odnotowano niemal powszechną poprawę. Jedynie w dolnośląskiem wystąpił spadek rentowności, a w podlaskiem sytuacja pozostała bez zmian. W tym pierwszym przyczyną było dramatyczne pogorszenie się sytuacji wytwórców ciepła, wśród których wskaźnik rentowności obniżył się z –3,2 do –2,5%. Największy wzrost wskaźnika rentowności miał natomiast miejsce w mazowieckiem (o 14 punktów procentowych) i małopolskiem (o 10 punktów). Zdecydowanie najważniejszym czynnikiem poprawy było bardzo silne zwiększenie się rentowności w obrocie ciepłem. W niektórych województwach (lubelskie, opolskie i wielkopolskie) w przypadku przedsiębiorstw łączących obrót z przesyłaniem odpowiedni wskaźnik sięgnął lub przekroczył 30% (choć o rok wcześniej w dwóch z nich był jeszcze ujemny).

1.4.4 Inwestycje

Gros nakładów inwestycyjnych w ciepłownictwie jest przeznaczanych na odtworzenie środków trwałych w sferze wytwarzania i przesyłania (wraz z dystrybucją). Potrzeby w tym zakresie są bardzo duże z uwagi na wysoki stopień zużycia majątku (tabela 1.5) oraz niedostateczny poziom technologii (np. z punktu widzenia wymogu ochrony środowiska).

W celu pokrycia nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstwa korzystały zarówno z własnych jak i obcych źródeł finansowania. Struktura źródeł finansowania w przedsiębiorstwach ciepłowniczych mierzona wskaźnikiem pokrycia nakładów inwestycyjnych nadwyżką finansową w większości województw wskazuje na posiadanie własnych środków finansowych na realizację planów inwestycyjnych. W związku z tym, że wiele przedsiębiorstw w 2000 r. nie osiągnęło zysku, głównym składnikiem nadwyżki finansowej była amortyzacja. W województwach: kujawsko-pomorskim, łódzkim, mazowieckim, opolskim, pomorskim i zachodniopomorskim nadwyżka finansowa nie wystarczyła na przeprowadzenie inwestycji. Natomiast w 2001 roku sytuacja finansowa przedsiębiorstw ciepłowniczych uległa poprawie i większość z badanych przedsiębiorstw uzyskała dodatnią rentowność. W związku z tym składnikiem nadwyżki finansowej oprócz amortyzacji był także zysk. W sześciu województwach (kujawsko-pomorskie, świętokrzyskie, dolnośląskie, pomorskie, zachodniopomorskie i lubelskie) nadwyżka finansowa nie wystarczyła na pokrycie nakładów inwestycyjnych i konieczne było finansowanie inwestycji ze źródeł obcych7).

Przedsiębiorstwa ciepłownicze z reguły skupiają się na inwestycjach związanych z redukcją kosztów wytwarzania i dystrybucji oraz ochroną środowiska. Redukcja kosztów wytwarzania obejmuje m.in. modernizację kotłów rusztowych, automatyzację pracy ciepłowni, likwidację starych osiedlowych kotłowni węglowych. Redukcja kosztów dystrybucji jest natomiast osiągana m.in. przez wymianę sieci cieplnej na preizolowaną oraz modernizację i automatyzację węzłów cieplnych. Nie bez znaczenia są również przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie ciepła u odbiorców (DSM )8) dzięki czemu nie trzeba ponosić nakładów na budowę nowych źródeł wytwórczych.

Przedsięwzięcia mające na celu ochronę środowiska to: konwersja paliw, uszlachetnianie paliwa, montaż instalacji odpylających i odsiarczających. Można powiedzieć, że właśnie tego typu inwestycje dominowały w przedsiębiorstwach ciepłowniczych. Dodatkowo przedsiębiorstwa przeznaczały nakłady na instalowanie urządzeń pomiarowych.

Zadania rozwojowe przedsiębiorstw ciepłowniczych realizowane są w warunkach ciągłego wzrostu cen paliw (węgla, gazu, oleju opałowego), konieczności spalania określonych gatunków węgla dla spełnienia wymagań ochrony środowiska oraz konieczności wzrostu efektywności produkcji i przesyłu. W elektrociepłowniach natomiast realizacja zadań koncentruje się na wzroście stopnia skojarzenia i realizacji inwestycji proekologicznych (budowa instalacji odsiarczania spalin, instalowanie palników niskoemisyjnych).



4)Duża liczba odbiorców przy stosunkowo krótkiej sieci ciepłowniczej w woj. lubelskim, wynika z zawarcia ponad 12 tys. umów przez dostawcę ciepła PEC w Puławach z indywidualnymi odbiorcami (lokatorami mieszkań). Najwięcej odbiorców w województwie lubelskim mają przedsiębiorstwa o wysokim zaangażowaniu w działalność ciepłowniczą.
5)Koszty wytwarzania ciepła obejmują koszty związane z produkcją, przetwarzaniem i magazynowaniem ciepła, a także pozyskaniem, uzdatnianiem i podgrzewaniem nośnika ciepła. Koszty działalności przesyłowej obejmują koszty eksploatacji sieci, węzłów cieplnych i zewnętrznych instalacji odbiorczych. Koszty obrotu ciepłem stanowią koszty związane z obsługą odbiorców, w tym z handlową obsługą odbiorców, tj. odczytywanie liczników, wystawianie faktur itp. Koszty działalności ciepłowniczej ewidencjonowane mogą być w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym. Ponadto w przedsiębiorstwach ciepłowniczych szczególne znaczenie ma podział kosztów działalności ciepłowniczej na stałe i zmienne. Koszty stałe obejmują te składniki kosztów, których wysokość nie zależy od zmian w wielkości produkcji w krótkim czasie. Koszty zmienne silnie reagują na zmiany wielkości produkcji.
W ciepłownictwie do kosztów stałych zalicza się przede wszystkim: amortyzację, wynagrodzenia i narzuty do płac, szkolenia, delegacje, usługi remontowe, materiały do remontów i konserwacji, usługi transportowe (bez transportu paliw), podatki, czynsze i dzierżawy oraz inne koszty, których wysokość nie zależy od ilości wytwarzanego lub dostarczanego ciepła. Do kosztów zmiennych zalicza się natomiast w szczególności: paliwo technologiczne, transport paliwa, energię elektryczną, pozyskanie wody i odprowadzanie ścieków, uzdatnianie wody do napełniania i uzupełniania ubytków nośnika ciepła w sieciach ciepłowniczych i instalacjach odbiorczych centralnego ogrzewania, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska (bez opłat karnych) oraz inne koszty, których wysokość zależy od ilości wytwarzanego lub dostarczanego ciepła.
*)Koszty ogółem działalności związanej z wytwarzaniem oraz z przesyłaniem i dystrybucją ciepła obejmują koszty prowadzenia działalności ciepłowniczej bez kosztów finansowych.
6)Średnie ceny prezentowane w tym rozdziale nie mogą być porównywane z cenami prezentowanymi w roz. 2, ponieważ w obu rozdziałach przyjęto odmienne metody ich liczenia. Ponadto ceny ciepła i stawki opłat za usługi przesyłowe w roz. 2 obliczono na podstawie zatwierdzonych w 2001 r. taryf dla ciepła (631 taryf), natomiast w rozdziale niniejszym ceny zostały obliczone na podstawie danych za rok 2000 dla 763 koncesjonowanych przedsiębiorstw objętych badaniem URE i za rok 2001 dla 784 przedsiębiorstw.
**)Mierzona za pomocą wskaźnika rentowności (w %), obliczonego jako iloraz wyniku finansowego brutto i przychodów ogółem.
7)W niniejszym opracowaniu nie przedstawiono szczegółowych informacji dotyczących wielkości nakładów inwestycyjnych w koncesjonowanych przedsiębiorstwach ciepłowniczych oraz źródeł finansowania inwestycji, uzyskanych na podstawie referowanego tu badania ankietowego URE. Ich weryfikacja w URE sugeruje bowiem występowanie poważnej obciążoności statystycznej danych. Wynika to prawdopodobnie z niedoskonałej i nieporównywalnej (między różnymi podmiotami) sprawozdawczości dotyczącej nakładów inwestycyjnych. Począwszy od badania za 2002 rok na kwestię tę zostanie zwrócona szczególnie baczna uwaga.
8)DSM – zarządzanie lub sterowanie popytem – jest to identyfikowanie, ocena i wykorzystanie źródeł (zasobów) po stronie popytu na energię przez jej końcowych użytkowników. DSM jest jednym z instrumentów realizacji zintegrowanego planowania zasobów energetycznych po stronie popytowej. Podstawowe cele DSM to efektywne wykorzystanie energii, czyli zmniejszenie zużycia energii i sterowanie obciążeniem, czyli zmniejszenie obciążenia lub przesunięcie obciążenia na okres poza szczytem.

[ Rozdział1. Charakterystyka techniczna ciepłownictwa ] [ Spis treści ] [ Rozdział2. Proces taryfowania ]
Data publikacji : 19.08.2005

Opcje strony

do góry