Nawigacja

1.2 Liczba i struktura podmiotów

W końcu 2001 r. 911 przedsiębiorstw (tj. około 30%) posiadało koncesję Prezesa URE na działalność związaną z zaopatrzeniem w ciepło. Pozostałe przedsiębiorstwa (około 70% ogólnej ich liczby) funkcjonowały poza obszarem regulacji.

Łącznie ważne było wówczas 1.786 koncesji, w tym: 797 na wytwarzanie ciepła, 767 na przesyłanie i dystrybucję ciepła oraz 222 na obrót ciepłem. Pomimo, że większość przedsiębiorstw ciepłowniczych nie musiała mieć lub nie miała koncesji Prezesa URE, obszar regulowany obejmował przytłaczającą większość wielkości krajowego zaopatrzenia w ciepło. Ocenia się, że w 2001 r. działalność koncesjonowana obejmowała około 90% wartości ciepła dostarczonego odbiorcom finalnym.

Większość koncesjonowanych przedsiębiorstw miało koncesję na kilka rodzajów działalności. Dotyczyło to jednak z reguły zaopatrzenia w ciepło na terenie tylko jednej gminy. Jedynie nieliczne przedsiębiorstwa uzyskały koncesję zezwalającą na działalność w różnych gminach na terenie kraju (np. Polskie Koleje Państwowe, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Wojskowa Agencja Mieszkaniowa). Wśród przedsiębiorstw, które posiadały koncesję, ponad 40% stanowiły podmioty, dla których działalność ciepłownicza była działalnością uboczną (np. zakłady chemiczne, rafinerie, cukrownie, huty, zakłady papiernicze, małe zakłady produkcyjne, takie jak zakłady warzywnicze, meblowe, metalowe oraz różnego rodzaju przedsiębiorstwa handlowo-usługowe).

Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze cechuje duża różnorodność pod względem form organizacyjno-prawnych i własnościowych, rodzaju działalności związanej z zaopatrzeniem w ciepło, stopnia zaangażowania w działalność ciepłowniczą oraz wielkości produkcji i sprzedaży ciepła pochodzącego, zarówno ze źródeł własnych jak i też kupowanego od innych przedsiębiorstw ciepłowniczych w celu dalszej odsprzedaży.

Wśród koncesjonowanych podmiotów gospodarczych w ciepłownictwie występują następujące formy organizacyjno-prawne i własnościowe: spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa komunalne, gminne zakłady budżetowe, związki komunalne gmin, spółdzielnie mieszkaniowe oraz podmioty prywatne. Największą grupę podmiotów stanowią spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W większości przedsiębiorstw ciepłowniczych funkcje właścicielskie sprawują organy samorządu terytorialnego. Dane na temat form organizacyjno-prawnych i własnościowych nie są jednak zbierane w ramach wspomnianego badania URE i nie mogą tu być zaprezentowane.

Warto jednak wspomnieć, że przekształcenia własnościowe i organizacyjne są jednym z ważnych elementów reformowania ciepłownictwa. Charakterystycznym przejawem tego procesu jest – w ramach szerzej pojętych zmian organizacyjnych – wydzielanie ze struktury przedsiębiorstw przemysłowych działalności ciepłowniczej i nadawanie jej formy niezależnych jednostek organizacyjno-prawnych. Proces przekształceń własnościowych w ciepłownictwie przebiega stopniowo, przy czym znaczące przyśpieszenie prywatyzacyjne nastąpiło po roku 1998. Dotychczas największym jego efektem stało się sprywatyzowanie 7 elektrociepłowni zawodowych z udziałem kapitału krajowego i zagranicznego (tabela 1.1).

Tabela 1.1 Sprywatyzowane elektrociepłownie (do końca czerwca 2002 r.)

Nazwa przedsiębiorstwa Pakiet inwestora [%] Wartość transakcji Inwestor
EC Kraków 64,5 79,8 mln USD EDF (Francja)
EC Będzin 69,6 33,9 mln PLN MEAG (Niemcy)
EC Warszawskie 55,0 235,0 mln USD Vattenffal (Szwecja)
Kogeneracja Wrocław ok. 48 64,7 mln USD EDF (Francja) oraz podmioty zależne EnBW, EC Kraków – oferta publiczna
ZEC Wybrzeże 50,1 61,9 mln Euro EDF oraz GDF (Francja)
EC Białystok 45,0 44,3 mln USD SNET (Francja)
EC Zielona Góra 65,6 45,3 mln PLN Dalkia oraz Kogeneracja

Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa

Poza przekształceniami własnościowymi w wyżej wymienionych firmach, trwa prywatyzacja szeregu innych przedsiębiorstw, np. Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Wrocław, Zakładu Energetyki Cieplnej Tczew, Miejskiej Energetyki Cieplnej w Koszalinie, Miejskiego Zakładu Energetyki Cieplnej w Kościanie, czy Poznańskiej Energetyki Cieplnej w Poznaniu. W niektórych gminach rozpoczęła się również prywatyzacja małych ciepłowni. Gminy, z braku własnych środków na rozwój i modernizację potencjału ciepłowniczego, są zainteresowane pozyskiwaniem inwestorów strategicznych. Stwarza to bowiem szansę na zwiększenie efektywności działania lokalnych przedsiębiorstw ciepłowniczych poprzez zastosowanie w nich nowych rozwiązań techniczno-technologicznych i ich dokapitalizowanie, jak również zwiększenie dopływu do budżetu gminy środków pochodzących z prywatyzacji. Również ze strony inwestorów obserwuje się wzrost skłonności do inwestowania w przedsiębiorstwa ciepłownicze. Wynika to ze specyfiki działalności ciepłowniczej, która cechuje się względnie stabilnym rynkiem zbytu.

Co się tyczy rodzaju działalności ciepłowniczej, to wśród przedsiębiorstw koncesjonowanych w 2001 r. aż 90,8% zajmowało się wytwarzaniem, co oznacza nieznaczny wzrost (o 1 punkt procentowy) w porównaniu do 2000 r. Również duża część, bo 87,2% przedsiębiorstw wykonywała usługi przesyłowe i dystrybucyjne (wzrost o 0,8 punktu), natomiast tylko 26,8% handlowało ciepłem (wzrost o 1 punkt).

Produkcja była jedynym rodzajem działalności ciepłowniczej zaledwie dla 12,4% wytwórców ciepła, przy czym odsetek ten uległ nawet obniżeniu (o 0,3 punktu) w stosunku do 2000 r. Większość z nich, ponad 2/3, łączyła produkcję z przesyłaniem oraz dystrybucją. Żadne polskie przedsiębiorstwo nie zajmowało się natomiast wyłącznie przesyłaniem ciepła i dystrybucją. Podobnie jak w przypadku wytwórców, zdecydowana większość przedsiębiorstw przesyłowo-dystrybucyjnych (blisko 70%) wykonywała zarazem działalność wytwórczą i handlową. Pozostałe podmioty wykonujące ten rodzaj działalności (nieco ponad 30%) dwukrotnie częściej łączyły go z produkcją i handlem aniżeli tylko z handlem. Wśród przedsiębiorstw handlujących ciepłem tylko nieliczne (1,5% w 2001 r., wobec 3,5% w 2000 r.) były ściśle wyspecjalizowane. Zdecydowana większość (niemal 2/3) łączyła tę funkcję z produkcją i przesyłaniem (oraz dystrybucją) ciepła. Warto dodać, że w 2001 r. nieco ponad 200 przedsiębiorstw obrotu ciepłem obsługiwało ponad 97 tys. odbiorców, co oznaczało około 466 odbiorców na 1 przedsiębiorstwo.

Z powyższej charakterystyki wynika, że w sferze koncesjonowanej dominują przedsiębiorstwa, które wykonują kilka rodzajów działalności ciepłowniczej. W 2001 r. najwięcej, bo ponad 60% przedsiębiorstw zajmowało się wytwarzaniem oraz przesyłaniem i dystrybucją ciepła, około 18% przedsiębiorstw zajmowało się ponadto obrotem ciepłem, natomiast około 9% łączyło handel z przesyłem i dystrybucją. Tylko niespełna 13% przedsiębiorstw ciepłowniczych ograniczało się do jednego z tych rodzajów działalności.

Jak wynika z tabeli 1.2, koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze stosunkowo równomiernie pokrywają swą działalnością obszar Polski, bowiem na terenie aż 9 województw funkcjonuje podobna ich liczba (6-7% ogółu). Wyraźnie więcej przedsiębiorstw ciepłowniczych jest jedynie w woj. śląskim (14%), a wyraźnie mniej w woj. lubuskim, opolskim, podlaskim i świętokrzyskim (2,5-3,5%). Podobnie przedstawia się również stopień specjalizacji tych przedsiębiorstw. Mianowicie, w każdym województwie wyraźnie dominuje zasada łączenia przez jedno przedsiębiorstwo działalności wytwórczej z przesyłowo-dystrybucyjną.

Tabela 1.2 Przedsiębiorstwa ciepłownicze według rodzaju działalności i województw w 2001 r. (w % ogólnej liczby przedsiębiorstw)

Województwo OGÓŁEM RODZAJ DZIAŁALNOŚCI
wg województw wg rodzaju działalności wytwarzanie ciepła wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucja ciepła wytwarzanie, przesyłanie i dystybucja, obrót ciepłem przesyłanie i dystrybucja, obrót ciepłem obrót ciepłem
Polska 784 784 97 477 138 69 3
100,0 100,0 12,4 60,8 17,6 8,8 0,4
Dolnośląskie 6,3 100,0 10,2 61,2 12,2 14,3 2,0
Kujawsko-pomorskie 6,8 100,0 11,3 64,2 18,9 5,7 -
Lubelskie 5,5 100,0 23,3 53,5 14,0 9,3 -
Lubuskie 3,2 100,0 20,0 56,0 20,0 4,0 -
Łódzkie 7,3 100,0 10,5 61,4 17,5 8,8 1,8
Małopolskie 6,5 100,0 13,7 56,9 21,6 7,8 -
Mazowieckie 8,2 100,0 4,7 75,0 15,6 4,7 -
Opolskie 3,2 100,0 8,0 68,0 12,0 12,0 -
Podkarpackie 6,8 100,0 18,9 45,3 18,9 15,1 1,9
Podlaskie 2,7 100,0 9,5 66,7 23,8 - -
Pomorskie 6,1 100,0 14,6 70,8 8,3 6,3 -
Śląskie 14,0 100,0 12,7 47,3 22,7 17,3 -
Świętokrzyskie 3,4 100,0 18,5 51,9 25,9 3,7 -
Warmińsko-mazurskie 6,1 100,0 8,3 72,9 16,7 2,1 -
Wielkopolskie 8,2 100,0 12,5 62,5 17,2 7,8 -
Zachodniopomorskie 5,9 100,0 6,5 73,9 15,2 4,3 -

Ważnym kryterium różnicującym zbiorowość koncesjonowanych przedsiębiorstw w Polsce są, obok rodzaju działalności, rozmiary ich działalności ciepłowniczej. Gdyby mierzyć tę działalność za pomocą wolumenu sprzedanego ciepła, to – jak wynika z danych przedstawionych w rozdziale 2 – wśród wytwórców, którym w 2001 r. zatwierdzono taryfę, aż 49% miało sprzedaż nie przekraczającą 100 tys. GJ, 27% – w przedziale 100-300 tys. GJ, 23% – w przedziale 300-5.000 tys. GJ (w tym 8% – pow. 1 mln GJ), a tylko 1,6% – wyższą od 5 mln GJ. Z drugiej strony, wielka liczba niewielkich wytwórców miała stosunkowo nieznaczny udział w całkowitej sprzedaży ciepła, a udział niewielkiej liczby potentatów w tej dziedzinie był wręcz przytłaczający. Oto bowiem owi najmniejsi, których roczna sprzedaż nie przekraczała 100 tys. GJ, stanowiący blisko połowę wszystkich wytwórców, sprzedali zaledwie 3,6% ciepła, zaś najwięksi, stanowiący mniej niż 10% ogółu wytwórców, sprzedali ponad 70% ciepła, przy czym 1,6% wytwórców, z których każdy sprzedał w ciągu roku ponad 5 mln GJ miał blisko 40-procentowy udział w całkowitej sprzedaży. Wszystko to świadczyło o wysokiej koncentracji produkcji ciepła przeznaczonego na sprzedaż.

Ze względu na wspomnianą wcześniej, często występującą w polskim ciepłownictwie, „wspólnotę” wytwarzania oraz przesyłu (wraz z dystrybucją) w ramach jednego przedsiębiorstwa, podobne zjawisko można było zaobserwować wśród przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem (i dystrybucją) ciepła. Wśród tych jednostek, którym w 2001 r. zatwierdzono taryfę, dokładnie 50% sprzedało w ciągu roku mniej niż 100 tys. GJ, ale ich udział w łącznej sprzedaży wynosił jedynie 4%, z kolei przedsiębiorstwa, które sprzedały w ciągu roku 100-300 tys. GJ stanowiły 27,5% ogólnej ich liczby, a ich udział w sprzedaży nieznacznie przekraczał 10%, natomiast przedsiębiorstwa, których roczna sprzedaż mieściła się w przedziale 300-5.000 tys. GJ stanowiły tylko 21% wszystkich przedsiębiorstw, ale miały 48-procentowy udział w ogólnej sprzedaży. Niewielka liczba największych przedsiębiorstw zajmujących się przesyłem ciepła, 8,5% jednostek o sprzedaży powyżej 1 mln GJ, sprzedała łącznie aż blisko 69% ogólnokrajowego wolumenu sprzedaży.

Charakteryzując zbiorowość koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, warto również wspomnieć o zróżnicowaniu ze względu na zaangażowanie w działalność ciepłowniczą (mierzone udziałem przychodów z działalności ciepłowniczej w całkowitych przychodach przedsiębiorstwa). Zaangażowanie to stanowi kryterium wyróżnienia tzw. ciepłownictwa zawodowego (przedsiębiorstwa, dla których zaopatrzenie w ciepło jest działalnością podstawową) oraz przedsiębiorstw, dla których jest to działalność towarzysząca innym rodzajom aktywności produkcyjno-usługowej.

Koncesjonowane przedsiębiorstwa obejmują ponad 100 elektrociepłowni wytwarzających ciepło w skojarzeniu z energią elektryczną (w tym ok. 30 zawodowych) i około 300 innych przedsiębiorstw ciepłownictwa zawodowego. Dla pozostałych przedsiębiorstw działalność ciepłownicza nie jest działalnością podstawową. Wśród nich znajduje się 12 elektrowni zawodowych wytwarzających ciepło jako produkt uboczny. Ponad 40% badanych przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa ciepłownictwa zawodowego. Spośród nich około 40% zlokalizowane jest w 4 województwach tj. śląskim, mazowieckim, zachodniopomorskim i wielkopolskim. Przedsiębiorstwa, w których działalność ciepłownicza towarzyszy innym rodzajom aktywności produkcyjno-usługowej stanowią około 60% ogółu przedsiębiorstw, z czego ponad połowa to przedsiębiorstwa przemysłowe prowadzące działalność ciepłowniczą przede wszystkim dla własnych potrzeb, sprzedające jedynie nadwyżki ciepła. Około 20% tych przedsiębiorstw znajduje się na terenie województwa śląskiego.

Z całkowitej produkcji ciepła w kraju w 2000 r. ponad 70% produkowane było w skojarzeniu z energią elektryczną, z tego: 65% przypadało na elektrociepłownie (zawodowe i przemysłowe), a około 6% na elektrownie. Niecałe 30% ciepła produkowane było bez skojarzenia. W 2001 r. udział produkcji ciepła w skojarzeniu wzrósł o 3,8 punktów procentowych, w tym elektrociepłowni – 1,3 punktów, a elektrowni – 2,5 punktów.


[ Rozdział 1. Wprowadzenie ] [ Spis treści ] [ Rozdział 1. Charakterystyka techniczna ciepłownictwa ]
Data publikacji : 19.08.2005

Opcje strony

do góry