Urząd Regulacji Energetyki Prezentujemy charakterystykę rynku energii elektrycznej opracowaną na podstawie monitoringu rynku prowadzonego przez Prezesa URE w 2011 r. - Aktualności -

W 2011 r. polska gospodarka rozwijała się w relatywnie wysokim, stabilnym tempie, wykazując znaczną odporność na niekorzystne uwarunkowania w gospodarce światowej i europejskiej. Najistotniejsze z uwarunkowań, które miały miejsce w tym roku to: wzrost krajowej produkcji energii elektrycznej (4,4%) analogiczny do wzrostu krajowego produktu brutto (4,3%); utrzymująca się tendencja zmienionej struktury produkcji energii elektrycznej ze wzrostem udziału źródeł odnawialnych, oraz wzrost średnich cen w obrocie hurtowym analogiczny jak poziom rocznej inflacji (4,3%). Na funkcjonowanie sektora elektroenergetycznego wpływ miały także zmiany w otoczeniu prawnym i regulacyjnym, w szczególności zmiany w prawie energetycznym polegające na publicznym obowiązku sprzedaży energii elektrycznej przez wytwórców.
Płynność i transparentność handlu energią elektryczną w Polsce zdecydowanie wzrosła w ostatnim roku. Wśród głównych uwarunkowań mających wpływ na ten fakt wymienić można zmianę strategii kontraktacji polegającą na zdecydowanym wzroście transakcji giełdowych oraz zmniejszającym udziale kontraktów bilateralnych, w szczególności tych w grupach kapitałowych. Ponadto 28 grudnia 2011 r. weszło w życie rozporządzenie REMIT, które wymusza większą integralność i przejrzystość hurtowego rynku energii elektrycznej.

RYNEK HURTOWY

Wolumen krajowej produkcji energii elektrycznej brutto w 2011 r. ukształtował się na poziomie 163 153 GWh i był wyższy, już drugi rok z rzędu, o ponad 4% w stosunku do roku poprzedzającego. Jako główną przyczynę wzrostu produkcji należy wskazać zwiększenie zapotrzebowania na energię elektryczną związane z wyższą dynamiką wzrostu gospodarczego. Według wstępnego szacunku, produkt krajowy brutto w 2011 r. zwiększył się realnie o 4,3% (wobec wzrostu o 3,9% w 2010 r.). A zatem, można stwierdzić, że tempo wzrostu produkcji energii elektrycznej jest odzwierciedleniem dynamiki produktu krajowego brutto zarówno w 2011 r., jak i w roku poprzednim. Krajowe zużycie energii elektrycznej wyniosło 157 910 GWh i było nieznacznie wyższe od zużycia w 2010 r. (wzrost o niespełna 2%). Nadwyżka produkcji energii elektrycznej nad jej krajowym zużyciem to rezultat sprzyjającej polskim podmiotom zajmującym się wytwarzaniem energii elektrycznej koniunktury w handlu zagranicznym energią elektryczną. W ciągu 2011 r. nadwyżka eksportu nad importem energii wyniosła 5 250 GWh, przy nadwyżce w 2010 r. w stosunku do roku wcześniejszego na poziomie 1 354 GWh.

W 2011 r. moc zainstalowana w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) wyraźnie wzrosła w stosunku do lat poprzednich i wyniosła 37 367 MW. W 2011 r. przybyło w KSE ponad 1 600 MW (wzrost o 4,2% w porównaniu z 2010 r.). Średnie roczne zapotrzebowanie na moc ukształtowało się na poziomie 21 762 MW przy maksymalnym zapotrzebowaniu - na poziomie 24 780 MW (co oznacza odpowiednio: wzrost o 1,6% i spadek o 2,6% w stosunku do 2010 r.). Relacja mocy dyspozycyjnej do osiągalnej w 2011 r. pozostała na niezmienionym poziomie w stosunku do roku 2010 i wyniosła 73,5%.

Struktura produkcji

Struktura produkcji energii elektrycznej nie uległa większym zmianom. Nadal zdecydowane znaczenie mają dwa główne paliwa - węgiel kamienny i brunatny, a udział produkcji z tych paliw oscyluje w okolicach 90%. Przy czym w 2011 r. zdecydowanie większą rolę w procesie wytwarzania energii elektrycznej odgrywał węgiel brunatny. Na uwagę zasługuje jednak utrzymujący się od kilku lat wzrost produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, w 2011 r. - 33% wzrost wytwarzania w źródłach wykorzystujących biomasę w energetyce przemysłowej oraz 18% wzrost wytwarzania w technologii współspalania w energetyce zawodowej.
Na tle wzrostowej dynamiki z lat poprzednich produkcji energii elektrycznej w źródłach biogazowych i wykorzystujących biomasę w energetyce przemysłowej (70% wzrost w 2010 r. w porównaniu do 2009 r.), odnotowano istotny spadek produkcji w źródłach biogazowych, tj. o 37% w 2011 r. w stosunku do 2010 r. oraz nieznaczny spadek w źródłach gazowych o ok. 2%.
Zauważalny jest również spadek wytwarzania ze źródeł wodnych w 2011 r. w stosunku do 2010 r.

Struktura kapitałowa

Udział w rynku poszczególnych grup energetycznych, jak również struktura tych podmiotów nie uległa większym zmianom w 2011 r. Największy udział w podsektorze wytwarzania ma nadal grupa kapitałowa PGE Polska Grupa Energetyczna SA, a na rynku sprzedaży do odbiorców końcowych - TAURON Polska Energia SA. Przy czym, znaczenie grupy kapitałowej PGE Polska Grupa Energetyczna SA w sektorze wytwarzania zwiększyło się w 2011 r. w stosunku do 2010 r. o 1,4 punktu procentowego.
Do istotnych zmian w strukturze kapitałowej polskiego rynku wytwarzania energii elektrycznej w ostatnim roku należało wycofanie się szwedzkiego koncernu Vattenfall z działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, dystrybucji i obrotu detalicznego na terenie Polski.
W 2011 r. znaczące zmiany nastąpiły również w grupie kapitałowej TAURON Polska Energia SA wynikające ze strategii korporacyjnej grupy. Docelowy model holdingu zakłada funkcjonowanie jednej spółki w każdym z obszarów biznesowych: wydobycia, wytwarzania (z OZE), dystrybucji i sprzedaży (z obsługą klienta). Wdrożenie modelu rozpoczęto w 2010 r. uporządkowaniem aktywów wytwórczych odnawialnych źródeł energii, które skupiono w TAURON Ekoenergii Sp. z o.o. oraz skonsolidowaniem sprzedaży i obsługi klienta, którymi od 1 stycznia 2011 r. zaczęły zajmować się spółki TAURON Sprzedaż Sp. z o.o. i TAURON Obsługa Klienta Sp. z o.o. W tym roku przeprowadzono również prace polegające na połączeniu spółek w trzech obszarach biznesowych: Wytwarzanie, Dystrybucja oraz Ciepło. W efekcie od września 2011 r. w grupie TAURON działają spółki: TAURON Wytwarzanie SA, TAURON Dystrybucja SA oraz TAURON Ciepło SA.
Poza integracją spółek wewnątrz grupy, grupa kapitałowa TAURON, pod koniec 2011 r., rozszerzyła również swoją działalność w obszarze dystrybucji energii elektrycznej poprzez przejęcie aktywów szwedzkiego koncernu Vattenfall z obszaru działania Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego SA (99,98%). Dzięki tej transakcji TAURON umocnił się na pozycji krajowego lidera w obszarze dystrybucji energii elektrycznej, a także objął pozycję lidera na rynku sprzedaży.
W krajowym rynku wytwarzania energii elektrycznej w 2011 r. zaznaczyła się grupa kapitałowa Fortum. Uczestniczy ona aktywnie w procesach prywatyzacyjnych polskich przedsiębiorstw energetycznych.

Konkurencja na rynku

Stan konkurencji na krajowym rynku wytwarzania energii elektrycznej został opisany za pomocą wskaźnika udziału rynkowego trzech największych podmiotów na tym rynku. Miara ta mówi o skali siły rynkowej przedsiębiorstw kluczowych. Wskaźnik udziału rynkowego, mierzony według energii wprowadzonej do sieci (uwzględniającej ilość energii dostarczonej przez wytwórców bezpośrednio do odbiorców końcowych) w 2011 r. pozostawał na wysokim poziomie wynoszącym 65,5%. W stosunku do 2010 r. wzrósł on o prawie 1 punkt procentowy. Trzej najwięksi wytwórcy (tj. wytwórcy skupieni w grupach kapitałowych: PGE Polska Grupa Energetyczna SA, TAURON Polska Energia SA, EDF) dysponowali ponad połową mocy zainstalowanych i odpowiadali za prawie 2/3 produkcji energii elektrycznej w kraju.

Publiczna sprzedaż i giełda energii

W 2011 r. nastąpiło wyraźne przereorganizowanie handlu energią elektryczną na hurtowym rynku energii elektrycznej w grupie wytwórców, w porównaniu z latami poprzednimi, w szczególności wewnątrz skonsolidowanych pionowo grup energetycznych. Obowiązek publicznej sprzedaży energii elektrycznej u przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej wprowadzony od 9 sierpnia 2010 r. na podstawie art. 49a ustawy - Prawo energetyczne, przyniósł oczekiwane efekty. Wśród form handlu hurtowego energią elektryczną w 2011 r. istotną stała się giełda (sprzedaż na giełdzie towarowej, na giełdzie papierów wartościowych oraz poprzez platformę obrotu energią elektryczną). Sprzedaż poprzez giełdę stanowiła w 2009 r. niespełna 0,2% udziału w sprzedanym wolumenie wytwórców w tym roku, następnie wzrosła do 4,2% w 2010 r. a dalej zwiększyła się do poziomu 58,7% w 2011 r. Kontrakty dwustronne w ubiegłym roku stanowiły w sumie niespełna 40% wszystkich form handlu hurtowego, podczas gdy jeszcze rok wcześniej udział ten kształtował się na poziomie 89,8%. Pozostała sprzedaż była realizowana w przeważającej mierze na rynku bilansującym (w tym na potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa pracy KSE) oraz w niewielkim stopniu za granicę.
Analogicznie jak w grupie wytwórców energii elektrycznej, w 2011 r. w grupie przedsiębiorstw obrotu nastąpiły istotne zmiany w zakresie form handlu hurtowego energią elektryczną w porównaniu z latami wcześniejszymi, w szczególności wewnątrz skonsolidowanych pionowo grup kapitałowych. Jest to niewątpliwie konsekwencja zmian w tej pierwszej grupie łańcucha dostaw energii elektrycznej do odbiorców. Przedsiębiorstwa obrotu zaopatrywały się w energię elektryczną, nie jak w latach poprzednich głównie poprzez kontrakty dwustronne w ramach grup kapitałowych, lecz kupowały energię na giełdzie energii. Kontrakty dwustronne w 2011 r. pozostały nadal główną formą handlu hurtowego energią elektryczną, niemniej ich znaczenie wyraźnie zmniejszyło się (spadek udziału tej formy handlu o 33,6 punktu procentowego w 2011 r. w porównaniu z 2010 r.).
W przypadku wytwórców, z uwagi na wprowadzony obowiązek sprzedaży energii elektrycznej w publicznym obrocie w stosunku do tej grupy hurtowego rynku energii, nastąpiła znacząca zmiana struktury sprzedawanej przez nich energii. Zmniejszyła się wyraźnie sprzedaż do przedsiębiorstw obrotu na rzecz sprzedaży poprzez giełdę (odpowiednio: spadek o 53,8 punktu procentowego i wzrost o 54,5 punktu procentowego w 2011 r. w stosunku do 2010 r.). Udział sprzedaży energii elektrycznej przez wytwórców do odbiorców końcowych również uległ spadkowi; odbiorcy ci stanowili w 2011 r. niespełna 1% wszystkich odbiorców u wytwórców.
Zmiany preferencji odnośnie kierunków zakupu i sprzedaży energii elektrycznej nastąpiły również w grupie przedsiębiorstw obrotu. Powolny, sukcesywny wzrost udziału obrotów w krajowym obrocie energią elektryczną (zarówno zakup oraz odsprzedaż energii elektrycznej), od 2008 r., realizowany przez te podmioty z przedsiębiorstwami dokonujących transakcji na giełdzie energii, w 2011 r. przybrał na sile.
W 2011 r. przedsiębiorstwa obrotu zaopatrywały się w energię elektryczną głównie u innych „olbrotowców” oraz na giełdzie energii. Zdecydowanie zmniejszyło się znaczenie przedsiębiorstw wytwórczych, które do 2010 r. były znaczącym segmentem zaopatrującym przedsiębiorstwa obrotu w energię elektryczną (spadek zakupu energii elektrycznej u wytwórców w 2011 r. o 65% w porównaniu z 2010 r.).
W 2011 r. przedsiębiorstwa obrotu w równym stopniu sprzedawały energię do odbiorców końcowych oraz do przedsiębiorstw obrotu (udział sprzedaży tych segmentów obrotu energią elektryczną stanowił po 42% w całkowitej sprzedaży tej grupy); w 2010 r. odbiorcy końcowi odgrywali zdecydowanie mniejszą rolę.

Ceny

Ceny energii elektrycznej cechowały się i nadal cechują istotnym zróżnicowaniem w poszczególnych segmentach rynku. Wynika ono z następujących uwarunkowań: technologii produkcji (szczególnie wykorzystywanego paliwa), horyzontu czasowego dostaw, profilu dostaw, bieżącego zrównoważenia popytu i podaży.
Średnia cena, po której wytwórcy sprzedawali energię elektryczną ukształtowała się w ostatnim roku na poziomie 199,11 zł/MWh. Z kolei średnia cena sprzedawanej energii elektrycznej przez przedsiębiorstwa obrotu wyniosła 227,42 zł/MWh. Średnio ceny w obu tych grupach wzrosły o 4,3% w 2011 r. w stosunku do 2010 r., co oznacza iż wzrost ten odpowiadał wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w analizowanym okresie.
Najbardziej spadły ceny w poszczególnych segmentach odbiorców (poza jednym - przedsiębiorstwami obrotu, gdzie wzrosły w 2011 r. w porównaniu z rokiem wcześniejszym o 5%) w grupie wytwórców. Spadek cen sprzedawanej energii elektrycznej mieścił się w tej grupie w przedziale 0,5% (segment rynku bilansującego) - 4,4% (segment odbiorców końcowych). W przypadku przedsiębiorstw obrotu ceny spadły jedynie w segmencie rynku bilansującego.
Przedsiębiorstwa obrotu sprzedawały energię elektryczną po cenach wyższych w 2011 r. w stosunku do 2010 r., najbardziej podniosły swoje ceny dla segmentu przedsiębiorstw obrotu oraz dla segmentu giełdowego: odpowiednio o 4,4% i 3,8%.

Towarowa Giełda Energii

Dla TGE SA rok 2011 był kolejnym rokiem dynamicznego rozwoju. Niewątpliwie znaczenie mają takie cechy giełdy jak: przejrzystość zasad, łatwy dostęp dla wszystkich uczestników, optymalizacja procesu poszukiwania najlepszych ofert sprzedaży energii czy sygnały dla wytwórców energii elektrycznej o oczekiwaniach cenowych odbiorców.
W 2011 r. wolumen obrotu na wszystkich rynkach dedykowanych energii elektrycznej, na parkiecie TGE SA, wyniósł łącznie 126,7 TWh, co stanowiło 78% krajowej produkcji energii elektrycznej w 2011 r. oraz ponad 80% jej łącznego zużycia. W porównaniu z 2010 r. obrót na TGE SA wzrósł o ponad 55%. Przy czym, najwyższą płynność na parkiecie TGE SA zanotowano w listopadzie 2011 r., z wolumenem na poziomie 15,5 TWh, natomiast najniższą w styczniu, kiedy to wolumen ukształtował się na poziomie 2,3 TWh. Główną przyczyną rosnącego udziału sprzedaży przez giełdę było wejście w życie w 2010 r., przepisów ustawy - Prawo energetyczne, które zobowiązały wszystkich wytwórców do sprzedaży m.in. poprzez giełdę części (limit 15% wytwarzanej energii elektrycznej dotyczył wszystkich wytwórców) lub całości (limit 100% odnosił się do wytwórców objętych programem KDT) wytwarzanej energii elektrycznej.
Rynek Terminowy Towarowy, działający w ramach TGE SA, na którym sprzedawana jest energia z dostawą w określonym okresie w przyszłości, jest rynkiem największym. W 2011 r. zawarto 33 629 kontraktów (łącznie z aukcjami energii elektrycznej), co oznacza wzrost o 135% w stosunku do 2010 r. W większości były to kontrakty z fizyczną dostawą na 2012 r. W 2011 r. członkowie giełdy zawarli transakcje zakupu/sprzedaży energii elektrycznej o łącznym wolumenie 106,9 TWh. Stanowi to wzrost o 44% w stosunku do łącznych obrotów na tym rynku w 2010 r. W skali miesiąca, najwyższy wolumen obrotów odnotowano w listopadzie 2011 r., kiedy to ilość energii będąca przedmiotem transakcji na Rynku Terminowym Towarowym osiągnęła poziom 13,7 TWh. Z kolei najwyższą aktywność na parkiecie na tym rynku zarejestrowano w styczniu 2011 r.
Znaczącą dynamiką wzrostową w 2011 r. charakteryzował się również Rynek Dnia Następnego. Łączny obrót wyniósł 19,7 TWh i był wyższy od obrotu sprzed roku o 161%. Średni miesięczny wolumen na tym rynku w 2011 r. wyniósł ponad 1,6 TWh (w 2010 r. - 0,6 TWh), przy odnotowanym minimum w lutym (83% średniego obrotu) i maksimum w maju (115% średniego obrotu).
Średnie ceny energii elektrycznej na poszczególnych rynkach TGE SA w 2011 r. nieznacznie różniły się od siebie. Średnioważona cena energii elektrycznej dla całej doby, ze wszystkich transakcji w 2011 r. wyniosła 205,19 zł/MWh, co oznacza wzrost o 4,17 zł/MWh w porównaniu z 2010 r. Średnie ceny na poszczególnych rynkach kształtowały się na poziomie: 238,09 zł/MWh - na Rynku Dnia Bieżącego, 205,19 zł/MWh - na Rynku Dnia Następnego, 205,66 zł/MWh na Rynku Terminowym Towarowym oraz 206,18 zł/MWh na Aukcjach Energii Elektrycznej.

RYNEK DETALICZNY

Rynek detaliczny jest rynkiem, na którym stroną transakcji jest odbiorca końcowy dokonujący zakupu paliw i energii na własny użytek. W 2011 r. Prezes URE kontynuował - zgodnie z przyjętym programem - monitorowanie tego rynku.
Uczestnikami rynku detalicznego, obok odbiorców końcowych (zarówno w gospodarstwach domowych, jak i przedsiębiorstwach), są przedsiębiorstwa zarządzające siecią dystrybucyjną (OSD) i sprzedawcy energii elektrycznej (przedsiębiorstwa obrotu). Największy udział w sprzedaży energii elektrycznej do odbiorców końcowych mają sprzedawcy „zasiedziali” (incumbent supplier), którzy pozostali po wyodrębnieniu operatorów sieci dystrybucyjnej (aktualnie sześć podmiotów), jako strona umów kompleksowych, tj. umów łączących w sobie postanowienia umowy sprzedaży i umowy dystrybucji energii z odbiorcami. Pełnią oni funkcję sprzedawców z urzędu względem odbiorców w gospodarstwach domowych, którzy nie zdecydowali się na wybór nowego sprzedawcy. Około 170 innych sprzedawców to pionowo zintegrowane przedsiębiorstwa energetyki przemysłowej, realizujące oprócz sprzedaży także usługę dystrybucyjną. Ogólna liczba podmiotów posiadających koncesję na obrót energią elektryczną wynosi ok. 340.
Po stronie popytowej rynku detalicznego energii elektrycznej znajdują się konsumenci - odbiorcy końcowi. Jest ich ok. 16,7 mln, z czego ok. 89% to odbiorcy z grupy G. Jednocześnie wolumen energii dostarczonej dla tej grupy nie jest wysoki i stanowi w sumie ok. 25% całości dostaw energii elektrycznej.

Zmiana sprzedawcy

Na rynku w dalszym ciągu utrzymuje się sytuacja „przywiązania” konsumentów do dotychczasowych sprzedawców i niewielka skala ich zmiany, mimo, że prawo wyboru sprzedawcy (ang. TPA) przysługuje wszystkim grupom odbiorców od 1 lipca 2007 r. Pomimo ciągle małej liczby odbiorców, którzy skorzystali z prawa wyboru sprzedawcy, ilość odbiorców, którzy wykorzystali to uprawnienie była w 2011 r. ponad czterokrotnie większa w stosunku do stanu z 2010 r. Warto przy tym podkreślić, że dynamika zjawiska zmiany sprzedawcy przez odbiorców w gospodarstwach domowych była w minionym roku nie tylko znacznie wyższa niż w poprzednich okresach, ale także wyższa niż w grupie odbiorców instytucjonalnych.
Analiza z uwzględnieniem podziału na grupy odbiorców pozwala stwierdzić, że w 2011 r. nastąpił bardzo dynamiczny, ponad czterokrotny wzrost liczby odbiorców, którzy zmienili sprzedawcę w stosunku do liczby zmian w 2010 r. W grupach odbiorców komercyjnych A, B, C w 2011 r. zaobserwowano prawie trzykrotny wzrost liczby odbiorców, którzy zmienili sprzedawcę, zarazem jednak był on niższy niż w 2010 r., co może świadczyć o tym, że w aktualnie dość stabilnej sytuacji rynkowej ten segment rynku osiąga pewien poziom nasycenia.
Interesująca jest natomiast sytuacja w segmencie odbiorców w gospodarstwach domowych, gdzie w 2011 r. zaobserwowano ponad dziesięciokrotny wzrost liczby odbiorców, którzy zmienili sprzedawcę. Obserwujemy zatem znaczące tempo zmian wskaźnika TPA w segmencie gospodarstw domowych, na co wpływ mogła mieć przeprowadzona w latach 2010-2011 przez URE kampania edukacyjno-informacyjna pod tytułem „I Ty możesz zmienić sprzedawcę prądu”, skierowana głównie do segmentu gospodarstw domowych. Drugim czynnikiem wpływającym na stan rzeczy było zwiększenie aktywności w pozyskiwaniu nowych klientów przez spółki obrotu energią elektryczną. W 2011 r. na rynku zaobserwować można było także wzmożoną aktywność alternatywnych sprzedawców (nowych spółek obrotu). Aktywność ta postrzegana jako zjawisko pozytywne dla rozwoju rynku detalicznego miała swoje również negatywne aspekty. W 2011 r. do URE docierały sygnały - głównie od odbiorców w gospodarstwach domowych dotyczące stosowania przez niektórych sprzedawców agresywnej polityki marketingowo-sprzedażowej podczas prezentacji oferty i zawierania nowych umów sprzedaży. Zjawisko to potwierdziło konieczność kontynuowania działań edukacyjno-informacyjnych, mających na celu podniesienie wiedzy i świadomości drobnych odbiorców. Niezależnie od powyższego wraz ze wzrostem liczby odbiorców, decydujących się na zmianę sprzedawcy na rynku energii elektrycznej zaobserwowano nieprawidłowości, związane z praktyką stosowania procedury zmiany sprzedawcy oraz działaniami poszczególnych uczestników rynku (sprzedawców, OSD, pośredników i brokerów).
Oceniając wskaźniki wzrostu pamiętać należy jednak, że w ujęciu globalnym ciągle stosunkowo niewielu odbiorców (ok. 0,23%) skorzystało do tej pory z prawa do zmiany sprzedawcy, choć podkreślić trzeba także fakt, że w stosunku do 2010 r. nastąpił znaczący wzrost (w 2010 r. poziom ten wyniósł 0,05%).