2019
Przedsiębiorstwa koncesjonowane
Na koniec 2019 r. na regulowanym rynku ciepła działało 396 przedsiębiorstw, które posiadały koncesje udzielone przez Prezesa URE na działalność w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu ciepłem.
Od pierwszego badania w 2002 r. liczba koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych zmniejszyła się o połowę, co spowodowane było przede wszystkim zmianami w ustawie Prawo energetyczne, a także przekształceniami organizacyjnymi i własnościowymi w ciepłownictwie. Znaczne zmniejszenie liczby podmiotów koncesjonowanych nie wpłynęło na zmianę wielkości regulowanego rynku ciepła.
Zmieniła się w tym okresie również struktura koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Zdecydowanie wzrósł udział przedsiębiorstw, których przychody z działalności ciepłowniczej kształtują się na poziomie od 70 do 100 proc. łącznych przychodów – o ponad 13 punktów procentowych od 2002 r. Znacząco wzrósł udział firm typowo ciepłowniczych (grupa PKD 35.3) – o 20,5 punktu procentowego, natomiast wyraźnie spadł, bo aż o 23,2 punktu procentowego, udział przedsiębiorstw spoza energetyki prowadzących działalność gospodarczą związaną z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło, a więc przedsiębiorstw należących do grup PKD innych niż 35.1 i 35.3.
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze były, w większości przypadków, zintegrowane pionowo i zajmowały się zarówno wytwarzaniem ciepła, jak i jego dystrybucją a także obrotem – od 2002 r. ich udział w strukturze badanych przedsiębiorstw zwiększył się o 4,6 punku procentowego i wyniósł w 2019 r. 82,1 proc.
Potencjał ciepłownictwa
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponują zróżnicowanym i rozdrobnionym potencjałem technicznym określanym przez dwie podstawowe wielkości, tj. zainstalowaną moc cieplną oraz długość sieci ciepłowniczej.
Całkowita wielkość mocy cieplnej zainstalowanej u koncesjonowanych wytwórców ciepła zmniejszyła się od pierwszego badania w 2002 r. o 24,5 proc., ale w ostatnich latach wskaźnik ten stabilizuje się. W 2019 r. wartość mocy cieplnej zainstalowanej wynosiła 53 560,9 MW, a osiągalnej 52 555,0 MW.
Spośród badanych przedsiębiorstw 375 zajmowało się wytwarzaniem ciepła. Przedsiębiorstwa wytwarzały ciepło w źródłach różnej wielkości, z przewagą źródeł małych do 50 MW (54 proc. przedsiębiorstw wytwórczych w 2019 r.). Tylko jedenaście koncesjonowanych przedsiębiorstw dysponowało mocą osiągalną swoich źródeł przekraczającą 1 000 MW, a ich łączna moc osiągalna stanowiła ponad 1/3 mocy osiągalnej wszystkich źródeł koncesjonowanych. Podmioty te działały również w obszarze wytwarzania energii elektrycznej.
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponowały w 2019 r. sieciami o długości 21 701,2 km - wielkość ta obejmowała sieci ciepłownicze łączące źródła ciepła z węzłami cieplnymi oraz sieci niskoparametrowe – zewnętrzne instalacje odbiorcze. Spośród badanych przedsiębiorstw 8,4 proc. nie posiadało sieci, 65,8 proc. dysponowało sieciami o długości powyżej 10 km, a z tego 1/3 sieciami powyżej 50 km.
W okresie osiemnastu lat badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych długość sieci przypadająca na jedno przedsiębiorstwo zwiększyła się ponad dwukrotnie. W ostatnich latach obserwowany jest stopniowy wzrost długości sieci ciepłowniczej, a w 2019 r. na jedno przedsiębiorstwo przypadało 58,7 km sieci (23,8 km w 2002 r.).
Wielkością charakteryzującą potencjał sektora jest również poziom zatrudnienia. W latach 2002-2019 koncesjonowane ciepłownictwo zredukowało zatrudnienie o ponad połowę. Jednym z powodów jest na pewno zmniejszenie liczby podmiotów uczestniczących w badaniach Prezesa URE ze względu na podwyższenie progu koncesyjnego. Zmniejszenie liczby zatrudnionych spowodowane było także potrzebą racjonalizacji kosztów działalności. Również postęp techniczny i technologiczny w przedsiębiorstwach sprzyjał takiej polityce personalnej. W wyniku znacznego ograniczenia zatrudnienia, w sektorze nastąpił znaczny wzrost wydajności pracy mierzony wielkością przychodu na jednego zatrudnionego.
Produkcja ciepła i zużycie paliw
W 2019 r. wytwarzaniem ciepła zajmowało się ponad 90 proc. wszystkich badanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Wytworzyły one, łącznie z ciepłem odzyskanym w procesach technologicznych (odzysk ciepła), 400,3 tys. TJ ciepła, co oznacza spadek o 2,7 proc. w stosunku do roku 2018.
Do odbiorców przyłączonych do sieci trafiło ostatecznie 56,6 proc. ciepła wytworzonego przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze ‒ po zaspokojeniu własnych potrzeb cieplnych przedsiębiorstw oraz uwzględnieniu strat podczas przesyłania. Nieco mniej niż połowa ciepła oddanego do sieci (45,6 proc.) była przedmiotem dalszego obrotu.
W 2019 r. udział ciepła z kogeneracji wynosił 65,0 proc. produkcji ciepła ogółem i wzrósł o 1,5 punktu procentowego w stosunku do roku 2018, w którym to udział ten wynosił 63,5 proc. i był większy o 2,4 punktu procentowego w porównaniu z rokiem 2017. Wzrasta również udział przedsiębiorstw wytwarzających ciepło w kogeneracji – w 2019 r. spośród 375 wytwórców ciepła biorących udział w badaniu, 33,3 proc. wytwarzało ciepło w kogeneracji.
Po osiemnastu latach badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych można stwierdzić, że dywersyfikacja paliw zużywanych do produkcji ciepła postępuje bardzo powoli. Dominują paliwa węglowe, których udział w 2019 r. stanowił 71 proc. paliw zużywanych w źródłach ciepła (w 2018 r. było 72,5 proc., a w 2017 r. – 74 proc.). Od 2002 r. udział paliw węglowych obniżył się o 10,7 punktu procentowego, zaobserwowano natomiast wzrost udziału paliw gazowych – o 5,8 punktu procentowego i źródeł OZE – o 6,6 punktu procentowego.
Sprzedaż i ceny sprzedaży ciepła
W 2019 r. wolumen sprzedaży ciepła ogółem przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wyniósł 344 712,6 TJ i był o 3,9 proc. niższy niż w 2018 r. (358 801,1 TJ).
W 2019 r. średnia cena ciepła sprzedawanego ze wszystkich koncesjonowanych źródeł wytwarzających ciepło wyniosła 40,97 zł/GJ i wzrosła o 5,8 proc. w stosunku do ceny w 2018 r. (38,72 zł/GJ).
Ceny ciepła ze źródeł wytwarzających ciepło w kogeneracji były zdecydowanie niższe niż ceny ciepła ze źródeł pozostałych – średnio o 21,9 proc. W dziesięciu województwach różnica ta zdecydowanie przewyższała 20 proc., a największe różnice zanotowano w województwie mazowieckim (40,9 proc.) i świętokrzyskim (36,3 proc.). Tylko w województwie warmińsko-mazurskim i wielkopolskim ceny ciepła ze źródeł pracujących w kogeneracji były wyższe od cen ciepła z pozostałych źródeł.
Wysokość cen ciepła jest ściśle związany z rodzajem paliwa zużywanego w źródle do jego wytwarzania. W 2019 r. obserwowano dalszy wzrost kosztów jednostkowych paliw zużywanych przy wytwarzaniu ciepła, zwłaszcza węgla kamiennego (o 6,5 proc.), którym pokrywane jest ponad 71 proc. zapotrzebowania na paliwa zużywane do produkcji ciepła. Wzrost średnich kosztów jednostkowych większości paliw zużywanych przy wytwarzaniu ciepła niewątpliwie ma związek ze wzrostem cen paliw kupowanych przez przedsiębiorców, szczególnie w II półroczu 2018 r., kiedy to zanotowano znaczące podwyżki cen paliw.
Sytuacja ekonomiczna
Rok 2019 był kolejnym, w którym rosły koszty sektora ciepłowniczego – po dwuprocentowym wzroście w 2018 r., w 2019 r. koszty wzrosły o kolejne 6,2 proc. Do wzrostu kosztów działalności przedsiębiorstw ciepłowniczych w 2019 r. przyczynił się niewątpliwie wzrost kosztów uprawnień do emisji CO2, kosztów zakupu energii elektrycznej, kosztów paliwa technologicznego, a także usług obcych.
W 2019 r. wzrosły zarówno koszty stałe (o 4,2 proc.), jak i zmienne (o 6,4 proc.). Wśród kosztów zmiennych największą dynamiką wykazały się koszty opłat za korzystanie ze środowiska oraz pozostałe koszty zmienne, które wzrosły odpowiednio o 37,6 proc. i o 85,2 proc. Ponadto na uwagę zasługuje wzrost cen energii elektrycznej o 7,3 proc. oraz usług obcych o 10,7 proc.
W 2019 r., podobnie jak w latach poprzednich, niektóre spółki energetyczne (w tym elektrownie) dokonały odpisów aktualizacyjnych z tytułu utraty wartości aktywów. Odpisy te ujmowane były w pozostałych kosztach operacyjnych lub w kosztach finansowych
i niewątpliwie wpłynęły na obniżenie wyników finansowych spółek.
W 2019 r. po raz pierwszy od 2013 r., przychody osiągnięte przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze nie umożliwiły pokrycia kosztów prowadzenia działalności związanej z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło. Wynik finansowy brutto ukształtował się na poziomie (-) 543 067,1 tys. zł.
Obniżenie wyniku finansowego wiąże się również z obniżeniem rentowności przedsiębiorstw ciepłowniczych. Wskaźnik rentowności w 2019 r. osiągnął wartość ujemną (-) 2,92 proc. i obniżył się w stosunku do roku poprzedniego o 4,8 punktu procentowego.
Analizując wyniki badań przedsiębiorstw ciepłowniczych prowadzonych przez URE w ciągu 18 lat, można stwierdzić, że wskaźniki techniczne ulegały zauważalnej poprawie. Istotnie wzrosła w tym okresie sprawność wytwarzania, natomiast sprawność przesyłania kształtowała się na niemal niezmienionym poziomie. Na podkreślenie zasługuje znaczący spadek poziomu emisji szkodliwych substancji do atmosfery, głównie pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu. Poziom emisji CO2 obniżył się o ok. 20 proc.
Wśród wskaźników ekonomicznych należy odnotować systematyczny wzrost wydajności pracy, mierzonej wielkością przychodu ze sprzedaży na zatrudnionego, która w badanym okresie zwiększyła się 2,8 razy, co jest niewątpliwie wynikiem restrukturyzacji zatrudnienia w sektorze.
Średnia cena jednoskładnikowa ciepła w 2019 r. ukształtowała się na poziomie 51,93 zł/GJ i była wyższa o 5 proc. od ceny z 2018 r. (49,46 zł/GJ).
Rok 2019 przyniósł zmiany wskaźników finansowych przedsiębiorstw sektora – wzrosło całkowite zadłużenie i zmniejszyła się ich płynność finansowa. Może to świadczyć o zmniejszającej się zdolności przedsiębiorców do regulowania zobowiązań.
W ostatnich latach zaobserwowano wzrost poziomu inwestowania w majątek ciepłowniczy. W 2019 r. wysokość nakładów wyniosła 3 481,1 mln zł i wzrosła o 18,1 proc. w stosunku do roku 2018. Ponad połowę nakładów (58,7 proc.) przedsiębiorcy przeznaczyli na inwestycje w majątek wytwórczy.
Finansowanie inwestycji przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze, podobnie jak w latach ubiegłych, odbywało się głównie ze środków własnych. W 2019 r. udział środków własnych w finansowaniu poniesionych nakładów wyniósł prawie 80 proc. nakładów całkowitych.