Jaki model konkurencji w sektorze elektroenergetycznym – sprawozdanie z konferencji
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Uniwersytetu Warszawskiego byli współorganizatorami majowej konferencji, na której eksperci oraz praktycy debatowali nad polityką energetyczną Polski do 2030 roku, kierunkami ewolucji rynku energetycznego oraz sposobami finansowania nowych inwestycji wytwórczych.
Poniżej zamieszczamy szczegółowe sprawozdanie z konferencji.
Sprawozdanie z Konferencji
„Jaki model konkurencji w sektorze elektroenergetycznym”,
która odbyła się 20 maja 2008 r. w Warszawie,
zorganizowanej wspólnie przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
i Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych
Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego
Celem konferencji była dyskusja na temat wybranych elementów polityki energetycznej Polski do 2030 roku, kierunków ewolucji rynku energetycznego oraz sposobów finansowania nowych inwestycji wytwórczych.
Moderatorem konferencji był prof. Tadeusz Skoczny. Konferencja składała się z trzech paneli tematycznych:
„Polska energetyka wobec pakietu 3x20 - co jest realne, jakie priorytety uwzględnić
w polityce energetycznej do 2030 roku?
„Sposoby finansowania nowych inwestycji wytwórczych białe/błękitne certyfikaty, kontrakty długoterminowe z konsorcjami odbiorców- na jakich warunkach, na jak długo, jak realizowane? Jak ograniczyć możliwość tworzenia nowych kosztów osieroconych
w nietrafionych inwestycjach przez grupy skonsolidowane?"
„Kierunki dalszej ewolucji rynku energii-rynek rezerw, rynek dnia bieżącego, ceny węzłowe, płynność giełdy energii, integracja rynków poprzez market coupling",
którym przewodniczyli: prof. Janusz Lewandowski, prof. Krzysztof Żmijewski i prof. Eugeniusz Toczyłowski.
W konferencji udział wzięli m.in. dr Mariusz Swora – Prezes URE, członkowie Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych, przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, WWF Polska, Zarządu Towarowej Giełdy Energii, Polskiego Towarzystwa Certyfikacji Energii oraz reprezentanci środowisk naukowych, firm doradczych i przedsiębiorstw energetycznych.
W pierwszym panelu dyskusyjnym, któremu przewodniczył prof. Janusz Lewandowski, paneliści: Mikołaj Budzanowski - Ministerstwo Środowiska, Łukasz Dziekoński - Forum Rozwoju Edukacji Ekonomicznej, prof. Tadeusz Skoczkowski - Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., Tomasz Sommer - Instytut Globalizacji i Wojciech Stępniewski - WWF Polska, poszukiwali odpowiedzi na pytanie o polską energetykę wobec pakietu 3x20 – co jest realne, jakie priorytety uwzględnić w polityce energetycznej do 2030 roku?
Przewodniczący panelu prof. Janusz Lewandowski we wprowadzeniu do dyskusji wskazał następujące problemy:
- planowane mechanizmy realizacji pakietu 3 x 20%, szczególnie w zakresie CO2, są wyjątkowo niekorzystne dla polskiej gospodarki;
- konieczne jest pilne opracowane wiarygodnej prognozy krajowego potencjału ekonomicznego energii odnawialnej oraz opracowane strategii, która pozwoli wykorzystać ten potencjał. Należy dążyć, aby zobowiązania dotyczące energii odnawialnej były wymiarowane liczbami bezwzględnymi, a nie względnymi, odniesionymi do całkowitego zużycia energii;
- jest prawdopodobne, że technologia CCS (Carbon Capture and Storage) jest ślepą ścieżką rozwoju energetyki. Wydaje się, że sadzenie lasów jest efektywniejszym sposobem zmniejszenia koncentracji CO2 w atmosferze.
Uczestnicy panelu, odnosząc się do powyższych zagadnień, dyskutowali nad systemem przydziału uprawnień do emisji CO2, który jest obecnie przedmiotem prac. Wskazano na istniejące zagrożenie przenoszeniem produkcji niektórych sektorów polskiej gospodarki z terenów Polski, a szerzej z obszaru całej Unii Europejskiej do innych krajów, takich jak Ukraina, czy Białoruś. Polska stara się przekonać Komisję Europejską, że należy wprowadzić energetykę na listę sektorów powodujących zagrożenie przenoszeniem produkcji poza obszar Unii Europejskiej. Jeżeli starania te zakończą się sukcesem, Polska będzie mogła liczyć na działania ochronne rozłożone w czasie od roku 2013 do 2020. Działania te polegać będą na alokacji przynajmniej części darmowych przydziałów uprawnień do emisji CO2 dla energetyki od 2013 r. Polska zaproponowała, aby 10% z uprawnień do emisji CO2, które będą sprzedawane od 2013 r. w drodze aukcji, było dzielone według osiągnięć redukcyjnych poszczególnych państw Unii Europejskiej. Dochody z tych aukcji mogłyby być przeznaczone na sektor energetyczny i na jego dostosowanie do wymogów nowego pakietu energetyczno- klimatycznego.
Polska stara się, aby dwie demonstracyjne elektrownie oparte na technologii tzw. spalania czystego węgla sfinansowane zostały z funduszy strukturalnych UE. Problemem jest,
nierozwiązane do tej pory, finansowanie wdrażania technologii CCS, w tym np. budowy rurociągów do transportu CO2.
Zwrócono również uwagę na dylematy związane z realizacją zrównoważonej polityki na obszarze UE w sytuacji, gdy na innych rynkach (USA, Chiny) brak takich ograniczeń. Jednocześnie wskazano zagrożenia we wdrażaniu nowych odnawialnych źródeł energii na przykładzie Holandii (duża liczba ptaków ginących w kontakcie ze skrzydłami wiatraków).
Stwierdzono, że więcej korzyści przyniosłoby podarowanie nowoczesnej technologii CCS – sposobu wychwytywania i składowania dwutlenku węgla pozwalającego na magazynowanie CO2 emitowanego np. w elektrowniach – największym emitentom, czyli krajom takim jak Chiny i Indie, niż wprowadzenie jej w samej UE.
Wspomniano również o zagadnieniu produkcji biopaliw w kontekście pakietu 3x20 (obecnie pracujące instalację nie będą mogły funkcjonować po roku 2015).
W dyskusji wskazano „bezpieczeństwo rynkowe” jako najlepszy model zagwarantowania bezpieczeństwa energetycznego. Poruszono również kwestie białych certyfikatów – podstawowego instrumentu wspierania efektywności energetycznej.
W drugim panelu pod przewodnictwem prof. Krzysztofa Żmijewskiego paneliści: Remigiusz Chlewicki – Ernst & Young, Tomasz Chmal – Instytut Sobieskiego, Piotr Łuba PriceWaterhouseCoopers, Grzegorz Onichimowski – Prezes Zarządu Towarowej Giełdy Energii S.A. i Tomasz Wieczorek - Polskie Towarzystwo Certyfikacji Energii poszukiwali odpowiedzi na pytania: „Sposoby finansowania nowych inwestycji wytwórczych białe/błękitne certyfikaty, kontrakty długoterminowe z konsorcjami odbiorców- na jakich warunkach, na jak długo, jak realizowane? Jak ograniczyć możliwość tworzenia nowych kosztów osieroconych w nietrafionych inwestycjach przez grupy skonsolidowane?"
We wprowadzeniu do dyskusji prof. Krzysztof Żmijewski sformułował następujące tezy:
- moce wytwórcze starzeją się w szybkim tempie, 40% ma ponad 35 lat;
- aktualny poziom cen nie skłania do spontanicznych inwestycji. Inwestorzy oczekują nadwyżki 16 €/MWh netto (co oznacza 23,23 €/MWh brutto);
- powyższa cena na rynku krajowym nie gwarantuje, że automatycznie pojawią się inwestycje – grozi nam syndrom czeski – podwyżki w kraju generujące nadwyżkę finansową lokowaną w inwestycje za granicą, jak właśnie postępuje czeski champion CEZ;
- zapas mocy kurczy się coraz bardziej, a nie widać chętnych do inwestycji „green field”, maleją szanse na prywatyzację przez zasobnych inwestorów skłonnych do znacznej restytucji mocy;
- III etap ETS (Emission Trading Scheme) drastycznie podnosi koszty emisji CO2, a co za tym idzie również poziom ryzyka inwestycyjnego (nie wiadomo jak gospodarka zareaguje na 100% czy 300% podwyżki cen energii).
W dyskusji wspomniano, że rynek energii nie potrafi wykreować sygnałów inwestycyjnych ze względu na długi okres inwestycji.
Zdaniem uczestników panelu brak jest infrastruktury i regulacji prorynkowych.
Wskazano na potrzebę aktywnej roli MSP nie tylko w interesie firm energetycznych, ale przede wszystkim konsumentów. Jej przejawem może być sprzedaż części majątku produkcyjnego grup dla stworzenia konkurencji.
Integracja krajowych rynków w ramach UE wymaga zharmonizowania rynku polskiego z innymi rynkami w zakresie:
- harmonogramu czasowego,
- produktów rynkowych,
- zasad bilansowania energii,
- zasad kontraktacji RUS.
Po odpowiednich zmianach można będzie wprowadzić market coupling na połączeniach ze Szwecją i Ukrainą. Wszelkie pomysły na krajowe rozwiązania niezgodne z modelem europejskim oddalają nas od efektywnych inwestycji.
Zdaniem rozmówców niezbędne zmiany w regulacji powinny być domeną niezależnego Prezesa URE.
Zwrócono uwagę na problemy z realizacją inwestycji w energetyce, jakie mogą pojawić się w przyszłości. Paneliści wyrazili opinię, że nasz kraj nie jest gospodarzem, który zaprasza do inwestycji w energetyce. Przez cały czas Polska stara się ochronić swoich graczy na rynku energii, próbując stworzyć mechanizmy dające preferencje dla krajowych wytwórców, którzy w chwili obecnej nie do końca są w stanie to wykorzystać.
Obecne na rynku krajowym europejskie koncerny mają podpisane umowy z dostawcami bloków energetycznych. Innym wytwórcom trudno będzie uzyskać teraz na dobrych warunkach kontrakty z dostawcami urządzeń. Wytwórcy działający w ramach europejskich koncernów, zniechęceni do planów budowy nowych mocy w Polsce, mogą realizować inwestycje w innych lokalizacjach, tylko, że to nie leży w polskim interesie. Każdy argument, który przekona inwestorów, iż opłaca się inwestować w polską energetykę, a zwłaszcza w wytwarzanie, jest dziś potrzebny. Jednocześnie OSP powinien mieć bardziej transparentną pozycję w stosunku do przyszłych inwestorów, wskazując miejsca, w których powinny następować inwestycje.
Stwierdzono, że błękitne certyfikaty, które na razie są tylko pomysłem na pozyskanie środków służących finansowaniu inwestycji w nowe moce, powinny być wydawane w drodze przetargu organizowanego przez Prezesa URE (z wykorzystaniem istniejących zapisów w prawie energetycznym). Certyfikaty te umożliwiłyby w miarę równomierne ponoszenie kosztów przez wszystkich odbiorców energii elektrycznej. Natomiast białe certyfikaty stanowiące świadectwa efektywności energetycznej służą jako narzędzie stymulujące i wymuszające zachowania pro oszczędnościowe.
Certyfikaty wydawane są na inwestycje nakierowane na:
- zmniejszenie zużycia energii,
- zwiększenie sprawności wytwarzania energii,
- ograniczanie strat w przesyle i dystrybucji.
Dyskusja w panelu trzecim, któremu przewodniczył prof. Eugeniusz Toczyłowski i w którym udział wzięli: Janusz Bill – Vatenfall Poland AB S.A., Robert Guzik - URE,
dr Mariusz Kaleta – Politechnika Warszawska, Marek Kulesa – Towarzystwo Obrotu Energią, dr Roman Korab – Politechnika Śląska, Leszek Rojczyk – Everen Sp. z o. o., Tomasz Sikorski – PSE Operator S.A., toczyła się na temat: „Kierunki dalszej ewolucji rynku energii-rynek rezerw, rynek dnia bieżącego, ceny węzłowe, płynność giełdy energii, integracja rynków poprzez market coupling".
Prof. Eugeniusz Toczyłowski we wstępie przedstawił zagadnienia do dyskusji.W swojej wypowiedzi wskazał nanieefektywność obecnych mechanizmów, jej objawy i przyczyny. Wśród poruszanych zagadnień znalazły się:
1. podstawowe zagrożenia w przypadku opóźniania reformy;
2. doświadczenia światowe z „reformowania reform rynkowych”;
3. oczekiwania wobec pożądanych mechanizmów rynkowych i regulacyjnych:
- prawidłowe sygnały ekonomiczne krótko- i długoterminowe (zapewnienie efektywności ekonomicznej, wsparcie krótko- i długoterminowego bezpieczeństwa funkcjonowania systemu),
- zgodność z rozwojem europejskiego rynku energii (a może przyszły IV pakiet energetyczny UE jako „Standard Market Design” dla EU?),
- zapewnienie ewolucyjności, niskich kosztów etapowego rozwoju mechanizmów,
- projektowanie elastycznych rozwiązań wykorzystując otwarte standardy.
4. właściwe zainicjowanie reformy (rola instytucji centralnych, plan, jego zakres, zadania);
5. warunki niezbędne do sukcesu (wymagany czas, etapowość i ewolucyjność rozwiązań, pielęgnowanie i wymiana dotychczasowych rozwiązań);
7. podstawowe obszary zmian (architektura rynku, funkcje operatorskie, rozliczanie kosztów korzystania z systemu);
8. wskazanie koniecznych do uwzględnienia uwarunkowań krajowych (struktura sieci, struktura podmiotowa …);
9. uwzględnienie wiedzy/doświadczeń z rozwiniętych rynków energii, uwarunkowania europejskie;
10. najważniejsze działania kierunkowe:
- harmonizacja zasad integracji rynków narodowych,
- zasadnicze zmiany Rynku Bilansującego (nowe wielotowarowe mechanizmy bilansowania, ograniczenie odpowiedzialności OSP do zapewnienia bezpieczeństwa i efektywnych warunków korzystania z sieci oraz osiągania efektywnych i bezpiecznych stanów systemu, zwolnienie OSP z poczucia odpowiedzialności za efektywność produkcji energii elektrycznej u wytwórców, stworzenie wytwórcom warunków do samodzielnego, efektywnego i ekonomicznego planowania produkcji, możliwość konkurowania wytwórców/odbiorców na rynkach usług systemowych ?), rynkowe/regulacyjne mechanizmy bezpieczeństwa krótko- i długoterminowego,
- harmonizacja mechanizmów wsparcia celów ekologicznych i efektywnościowych,
- doskonalenie pro-efektywnościowych zasad regulacyjnych: węzłowych/ obszarowych opłat taryfowych, płynność segmentów rynkowych, łagodzenie lokalnej siły rynkowej, poprawa przejrzystości?
Uczestnicy tego panelu dyskusyjnego w odpowiedzi na powyższe tezy wysunęli następujące wnioski: barierą jest uśrednianie cen (brak sygnałów lokalizacyjnych), rozwiązaniem są ceny węzłowe. Oprócz cen energii powinien być publikowany model referencyjny sieci i systemu. Rynek bilansujący skutecznie hamuje sygnały cenowe (ceny są stabilne i niskie). Mamy do czynienia ze zwłoką czasową we wdrażaniu jakichkolwiek rozwiązań. Brak jest instytucji promującej i wdrażającej nowe rozwiązania.
Rozmówcy zgodzili się z tezą, że potrzebny jest nowy model rynku. W pierwszym etapie konieczne staje się uruchomienie rynku dnia bieżącego i odejście od regulacji cen w gospodarstwach domowych. Drugi etap to przemodelowanie całościowe rynku- opłaty lokalizacyjne i rynek mocy wytwórczych, ceny krańcowe. Należy znieść subsydiowanie przez taryfę przesyłową (stawka jakościowa i rozliczeniowa+ ceny krańcowe).
Podsumowanie:
1. Przyjęty przez Rząd RP w 2003 roku dokument „Polityka klimatyczna Polski do 2020 roku” przewidywał redukcję emisji CO2 na poziomie podobnym jak pakiet 3 x 20%. Prognozowana w polityce energetycznej energochłonność gospodarki, mierzona stosunkiem zużycia energii do wielkości PKB powinna maleć znacznie szybciej niż tego wymaga pakiet. Znacząco niższa w stosunku do pakietu jest prognoza produkcji energii ze źródeł odnawialnych.
2. Wobec zindywidualizowania krajowych celów w pakiecie 3 x 20 Komisja proponuje, aby Polskę obowiązywał 15% udział energii odnawialnej. W kraju rozpowszechniane są bardzo rozbieżne informacje o wielkości możliwego do wykorzystania potencjału energii odnawialnej. Wydaje się jednak, że w perspektywie 2020 roku uzyskanie 15% udziału może nie być możliwe.
3. Wprowadzenie technologii CCS spowoduje znaczący spadek sprawności wytwarzania energii elektrycznej, a tym samym wzrost zużycia paliw (w przypadku technologii węglowych o około 30%). Szacuje się, że koszty wytwarzania energii elektrycznej wzrosną dwukrotnie. Już dziś, mimo, że nie zostały wskazane miejsca składowania CO2, pojawiają się protesty organizacji proekologicznych.
4. Konieczne jest zagwarantowanie inwestycji w nowe moce wytwórcze, co najmniej na minimalnym wymaganym poziomie. Z drugiej strony należy zminimalizować koszt tych inwestycji, unikając jednocześnie kosztów osieroconych. Proponowanym rozwiązaniem jest system „błękitnych certyfikatów” jako rozwinięcie koncepcji przetargu na nowe (wysokoefektywne) moce (art. 16a Prawa Energetycznego, który to zapis przejęty został z Dyrektywy Elektrycznej 2003/54/WE art. 6).
5. Istniejące rozwiązania rynkowe i regulacyjne nie zapewniają efektywnego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Jest możliwe i konieczne zaprojektowanie, a następnie wdrożenie efektywnychmechanizmów regulacyjnych i rynkowych, które pozwolą na harmonijne skojarzenie interesów indywidualnych i grupowych z ogólnym interesem gospodarki i społeczeństwa – maksymalizacją globalnej, długoterminowej efektywności ekonomicznej systemu.